Με αυτούς τους λόγους, αγαπητοί μου αδελφοί, ο Άγιος Ιωάννης ο Χρυσόστομος προσκαλεί το πλήρωμα της Εκκλησίας του Χριστού να δεχθεί το χαροποιό άγγελμα της νηστείας και να εισοδεύσει στην Αγία και Μεγάλη Τεσσαρακοστή, συμμετέχοντας στις Ιερές Ακολουθίες και ακούγοντας το λόγο του Θεού. Γιατί πράγματι, δεν υπάρχει μεγαλύτερη χαρά για τον Επίσκοπο, όπως γράφει χαρακτηριστικά ο θεοφόρος αυτός πατέρας της Εκκλησίας, από το να βλέπει και να ζει την πνευματική πρόοδο του ποιμνίου του, για το οποίο θα δώσει λόγο την ημέρα της Κρίσεως.

Εμπρός λοιπόν κι εμείς, μαζί με το χρυσορρήμονα Άγιο Ιωάννη, να υποδεχθούμε με χαρά τον καιρό της νηστείας, την αληθινή εορτή «όπου υπάρχει η σωτηρία των ψυχών, η ειρήνη και η ομόνοια, όπου έχει απομακρυνθεί κάθε κοσμική εκδήλωση και έχουν εξοβελισθεί οι κραυγές, ο θόρυβος και οι περιποιήσεις των μαγείρων»².

Και θα ήθελα σήμερα, την εόρτια αυτήν ημέρα, να καταθέσω στην αγάπη σας την εμπειρία των Αγίων μας για το μεγάλο αγαθό της νηστείας, που είναι τόσο παρεξηγημένο στις ημέρες μας και το οποίο καθαρίζει το λογισμό μας και κάνει ελαφρότερη τη σκέψη μας³.

Και πρώτον. Κατά την Ορθόδοξη Παράδοσή μας, στον αγιοπνευματικό αγώνα του κάθε Χριστιανού ξεχωριστή θέση κατέχει το φάρμακο της νηστείας. Η λέξη «νηστεία» ετυμολογικά ορίζεται ως πλήρη αποχή από τις τροφές. Στην καθομιλουμένη σημαίνει αποχή από ορισμένες τροφές για κάποιες περιόδους του έτους. Η νηστεία υιοθετήθηκε από όλους τους λαούς της γης, αλλά και ιδιαίτερα στον εκκλησιαστικό μας χώρο από μεγάλα αναστήματα της Παλαιάς και της Καινής Διαθήκης.

Αυτή χρησιμοποιεί και ο Ενανθρωπήσας Υιός και Λόγος του Θεού, ο Ιησούς Χριστός, στην επίγεια πορεία Του, δίνοντας όμως σε αυτή μία καινούργια διάσταση : δεν είναι πλέον ο σκοπός, αλλά το μέσο για να φθάσει κανείς στον προορισμό του, δηλαδή στην κάθαρση από τα πάθη και εν συνέχεια στην αγιότητα και στη θέωση.

Αυτή βιώνουν οι Απόστολοι, οι Όσιοι και οι Δίκαιοι, αυτήν περιφρουρούν οι θεοφόροι Πατέρες και μάλιστα τη θεσμοθετούν με αποφάσεις και κανόνες Οικουμενικών και Τοπικών Συνόδων. Αναφέρεται μάλιστα ότι η καθιερωμένη νηστεία της Μεγάλης Τεσσαρακοστής, που ερμηνεύθηκε σαν μίμηση της τεσσαρακονθήμερης νηστείας του Κυρίου μας, ήταν ήδη καθιερωμένη πριν από την πρώτη Οικουμενική Σύνοδο του 325 μ.Χ.. Στο διάβα των αιώνων βέβαια καθιερώθηκαν και άλλες νηστείες, οι οποίες εκφράζουν το πνευματικό περιεχόμενο του θεραπευτικού τρόπου ζωής της Αγίας μας Εκκλησίας.

Δεύτερον. Για μας τους Ορθοδόξους, η νηστεία δεν είναι μόνο αποχή από ορισμένες τροφές, αλλά κατανοείται κυρίως ως υπακοή στην Εκκλησία με σκοπό τη θεραπεία της παρακοής των Πρωτοπλάστων. Δεν είναι συνεπώς μόνον αγώνισμα του σώματος, αλλά κυρίως της ψυχής, όπως υπογραμμίζεται στα συγγράμματα και στις εμπειρίες των Αγίων της Εκκλησίας μας.

Η νηστεία κατασιγάζει τα πάθη, καθαρίζει τις αισθήσεις, χειρουργεί τα τραυματισμένα από την αμαρτία μέλη, ενδυναμώνει την αγωνιστικότητα, καθαρίζει το οπτικό της ψυχής, προκειμένου να έχουμε τη δυνατότητα της θέας του Θεού. Γι’ αυτό και οι Πατέρες της Εκκλησίας δεν διατυπώνουν θεωρίες για τον εν γένει πνευματικό αγώνα, αλλά κυρίως μας παρέχουν τις εμπειρίες και τα προσωπικά τους βιώματα, τα οποία αποθησαυρίσθηκαν με τον καιρό στο χώρο της ψυχής τους. Έτσι, μας τονίζουν ότι η νηστεία είναι παθοκτόνος και όχι σωματοκτόνος, διότι χαλιναγωγεί τα πάθη, αγιάζει τον άνθρωπο και τον απελευθερώνει από την καταδυναστεία του διαβόλου. Χαρακτηριστικός είναι ο λόγος του Χριστού: «Τούτο δε το γένος ουκ εκπορεύεται ει μη εν προσευχή και νηστεία»⁴. Θεωρούν τη νηστεία ως των Χερουβίμ ομοδίαιτον και των Σεραφείμ σύσκηνον, των αρετών μητέρα, ρίζαν των αγαθών, πηγήν της σωφροσύνης, φύλακα ευσεβείας, σύντροφον των Αγίων, θανάτου αναίρεσιν και γυμνάσιον ευσεβείας.

Ο Άγιος Ιωάννης ο Χρυσόστομος δεν παραλείπει να αναφέρει ότι η νηστεία συμβάλλει και στην υγεία του σώματος, κάτι που μέχρι σήμερα σημειώνεται από διακεκριμένους επιστήμονες της πατρίδος μας και του εξωτερικού. Τονίζουν ιδιαιτέρως τη μεσογειακή δίαιτα – νηστεία, την οποία κατά κόρον χρησιμοποιεί η Ορθόδοξη Εκκλησία. Γι’ αυτό νουθετεί ο Άγιος Ιωάννης : «Αν λοιπόν θέλουμε και απολαυστικά να ζούμε και υγιείς να είμαστε, ας μην επιζητούμε τίποτε περισσότερο από τα απαραίτητα, κι έτσι ας εννοούμε την αυτάρκεια… Δεν δίνουμε αυτές τις συμβουλές για να εξοντώσουμε και να καταστρέψουμε τους ανθρώπους, αλλά για να περιορίσουμε τα περιττά. Και περιττό είναι κάθε τι που δεν είναι αναγκαίο»⁵.

Τρίτον, η νηστεία συνδέεται στενότατα με τη μετάνοια, την προσευχή και την αγάπη. Είναι ελάχιστη, ίσως και μηδενική, η προσφορά της αν συνίσταται μόνο στην αποχή από ορισμένες τροφές. Νηστεία αληθής και ευπρόσδεκτος, όπως θα ακούσουμε να ψάλλουν τις ημέρες αυτές οι υμνογράφοι της Εκκλησίας, είναι εκείνη που συνδέεται με την προσευχή και τη μετάνοια και συντονίζεται με όλες τις ψυχικές δυνάμεις του ανθρώπου. «Την αληθινή νηστεία να επιδείξουμε, εννοώ δηλαδή την αποχή από τα κακά. Γιατί αυτό είναι νηστεία… Εκείνος που νηστεύει πρέπει περισσότερο από όλους και από όλα να χαλιναγωγεί το θυμό, να έχει διδαχθεί την πραότητα και την επιείκεια, να έχει συντετριμμένη την καρδιά, να απομακρύνει τις ενθυμήσεις των ατόπων και ανάρμοστων επιθυμιών, έχοντας μπροστά του το ακοίμητο εκείνο μάτι του Θεού και το αδωροδόκητο δικαστήριο… Επίσης, πρέπει να είναι ανώτερος από τα χρήματα, να δείχνει μεγάλη γενναιοδωρία στην ελεημοσύνη και να διώχνει από την ψυχή του κάθε κακία προς τον πλησίον… Να είναι μετριόφρων, ήσυχος, ήρεμος, ταπεινός και να περιφρονεί τη δόξα της παρούσης ζωής… Να μην κάνει τίποτα αποβλέποντας στον έπαινο των ανθρώπων»⁶.

Και ο θαυμαστός Ιεράρχης της Καισαρείας θα συγκεφαλαιώσει το νόημα της νηστείας σε έναν περίφημο λόγο του, ο οποίος έγινε τροπάριο, και το οποίο θα ακούσουμε στην αυριανή Ακολουθία της Καθαράς Δευτέρας : «Νηστεύσωμεν νηστείαν δεκτήν, ευάρεστον τω Κυρίω. Αληθής νηστεία, η των κακών αλλοτρίωσις, εγκράτεια γλώσσης, θυμού αποχή, επιθυμιών χωρισμός, καταλαλιάς, ψεύδους και επιορκίας, η τούτων ένδεια, νηστεία εστίν, αληθής και ευπρόσδεκτος»⁷.

Αδελφοί μου αγαπητοί, με αυτές τις σκέψεις δανεισμένες από τους Αγίους της Εκκλησίας μας, σας προτρέπω πατρικά και αδελφικά, την περίοδο αυτή της Αγίας και Μεγάλης Τεσσαρακοστής να χρησιμοποιήσουμε το μεγάλο αγαθό της νηστείας, όπως αυτό βιώνεται στην Ορθόδοξη Παράδοσή μας, ώστε να γνωρίσουμε τον εαυτό μας, να γνωρίσουμε τον πλησίον μας, να γνωρίσουμε το Χριστό και τελικά να αξιωθούμε να παρακαθίσουμε στο τραπέζι της χαράς, που είναι τόσο η πασχάλια τράπεζα, όσο και η Βασιλεία του Θεού.

Με τις παραπάνω σκέψεις, επιτρέψτε μου ενημερωτικά να σας καταθέσω και τα κάτωθι, όπως γίνεται κάθε χρόνο αυτήν την ημέρα στην εκκλησιαστική μας επαρχία :

1. Την περίοδο αυτή, με τις πολλές δυσκολίες, την αγωνία και τη δυσπραγία που παρατηρείται στην πατρίδα μας, με τα όσα θλιβερά συναντούμε καθημερινά στα πρόσωπα των αναξιοπαθούντων αδελφών μας, με τη θλίψη την οποία βλέπουμε ζωγραφισμένη στα πρόσωπά τους, μας χρειάζεται η επικοινωνία μας με τον Θεό. Μας χρειάζεται η προσευχή προς τον Κύριο των Δυνάμεων, η επίκληση του ονόματός Του με τα χείλη μας και κυρίως με την καρδιά μας, με την μονολόγιστη ευχή, το “Κύριε Ιησού Χριστέ, ελέησόν με” και το “Υπεραγία Θεοτόκε, σώσον ημάς”. Αυτή η προσευχή θα είναι η μεγαλύτερη προσφορά και η πνευματική ελεημοσύνη στους συνανθρώπους μας, στον εαυτό μας, στο περιβάλλον μας και στην κοινωνία μας.

2. Δεν θα πρέπει να παραλείψουμε να συμμετέχουμε στις Ιερές Ακολουθίες της Εκκλησίας μας, ανάλογα με τις δυνάμεις μας και την εργασία μας, και οι οποίες θα μας βοηθήσουν να καταλάβουμε το νόημα αυτής της περιόδου.

3. Να παρακολουθούμε κάθε Κυριακή βράδυ, Κλήρος και λαός, από την Κυριακή της Τυρινής μέχρι την πέμπτη Κυριακή των Νηστειών, την Ακολουθία του Κατανυκτικού Εσπερινού, που θα γίνεται ώρα 6.00 το απόγευμα στον Ιερό Μητροπολιτικό Ναό της πόλεως Καστοριάς, όπου και θα έχουμε την ευκαιρία να ακούμε διαπρεπείς Ιερομονάχους από το Άγιον Όρος και αλλού, οι οποίοι θα μας αναπτύσσουν διάφορα πνευματικά θέματα.

4. Να συμμετάσχουμε κάθε Τετάρτη απόγευμα στην Ακολουθία των Προηγιασμένων Τιμίων Δώρων, που θα γίνεται στον Ιερό Μητροπολιτικό Ναό Καστοριάς, με ένα σύντομο κήρυγμα του Επισκόπου η άλλου ομιλητού.

5. Να παρακολουθούμε τις Ιερές Ακολουθίες των Χαιρετισμών προς την Παναγία, κάθε Παρασκευή απόγευμα, καθώς και του Μεγάλου Αποδείπνου, καθημερινά, οι οποίες θα μας προσφέρουν χάρη, ευλογία και πνευματική ωφέλεια.

6. Να συμμετέχουμε στη Θεία Λειτουργία της Κυριακής, στην Ενορία του ο καθένας η όπου διευκολύνεται.

7. Να κοινωνούμε όσο πιο συχνά μπορούμε, για να παίρνουμε μέσα μας την αθάνατη τροφή και το φάρμακο της αθανασίας, το αντίδοτο «του μη αποθανείν», αφού προηγουμένως αφήσουμε τα αμαρτήματά μας στο Επιτραχήλιο του Πνευματικού, μέσα στο Ιερό Μυστήριο της Εξομολογήσεως.

Ολοκληρώνοντας την Εγκύκλιο αυτή, σας ασπάζομαι όλους πατρικά και αδελφικά, σας ζητώ συγγνώμη εάν, ως άνθρωπος, κάποιον από σας επίκρανα. Σας παρέχω και εγώ ταπεινά την δική μου συγχώρεση και σας εύχομαι

Καλή Τεσσαρακοστή!

με υγεία, πνευματική προκοπή

και καρπούς μετανοίας, να φθάσουμε στο Άγιο Πάσχα.

^{1 Αγίου Ιωάννου του Χρυσοστόμου, «Ομιλία Α’ εις την είσοδον της Αγίας Τεσσαρακοστής», ΕΠΕ 2,11}

^{2 ο.π. ΕΠΕ 2,13}

^{3 πρβλ. ο.π. ΕΠΕ 2,15}

^{4 Ματθ. 17,21}

^{5 Αγίου Ιωάννου του Χρυστοστόμου, «Εις Β’ Κορινθίους, Ομιλία ΙΘ’», ΕΠΕ 19,508}

^{6 Του ιδίου, «Εις Γένεσιν, Ομιλία Η’», ΕΠΕ 2,208-212}

^{7 Απόστιχα Εσπερινού Καθαράς Δευτέρας}