Το αρχοντικό των αδελφών Εμμανουήλ καιαπέναντι απ` αυτό, το πρόσφατα αναπαλαιωμένο αρχοντικό Μπασάρα,
(εφ.”Καστορία”1920)
είχαν-μεταξύ άλλων- την τιμητική τους κατά το τριήμερο 25-27Μαΐου, δεχόμενα πλήθος επισκεπτών, στα πλαίσια της πανευρωπαϊκής δράσης «Επισκέψιμα Αρχοντικά». Στη σκιά τους και σε απόσταση αναπνοής από αυτά, με τα οποία σχηματίζει μία αδιάσπαστη ενότητα, το σημαντικότερο-ίσως-όλων, εκείνο του Θ. Νατζή περιμένει τη δική του ανάδειξη.
Το αρχοντικό Νατζή, του Κυρ Γιαννάκη, όπως ήταν παλαιότερα γνωστό, παρουσιάζει μοναδικά στοιχεία. Ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του, η ιδιομορφία της κάτοψης (ένα τμήμα του σχηματίζει αμβλεία γωνία), οι κίονες στην αυλή, τα πολύχρωμα βιτρό στους φεγγίτες. Οι περίτεχνες οροφές και ο πλούσιος εσωτερικός διάκοσμος με ξυλόγλυπτες παραστάσεις, ιδιαίτεραστον «δοξάτο»(χώρο υποδοχής) και τον «καλό -καλοκαιρινό- οντά»,του δευτέρου ορόφου, με ζωικά και φυτικά θέματα και την εντυπωσιακή τοιχογραφία της Κωνσταντινούπολης, το καθιστούν πρότυπο λαϊκής τέχνης σε ολόκληρα τα βαλκάνια.
Κατασκευάστηκε γύρω στο 1750(πιθανόν 1753) και είναι διώροφο με μεσοπάτωμα, με τη βασική του όψη στραμμένη προς την εσωτερική –πλακόστρωτη-αυλή, γεγονός που το κατατάσσει στον πρώτο τύπο των αρχοντικών (με ορθογώνια κάτοψη και κατά μήκος τοίχο που τα χωρίζει στη μέση). Ήταν φημισμένο για την «αβγατή»ή «εβγατή1» του (απόληξη της αυλής στη λίμνη, με την ιδιωτική του αποβάθρα, το ομώνυμο «γεφύρι» του κυρ Γιαννάκη). Νοτιοδυτικά, επί της οδού Βυζαντίου, βρίσκεται το «σαχνισί» (προεξοχή με ξύλινες αντηρίδες).
Παλαιότερα, το αρχοντικό ήταν επισκέψιμο2και λειτούργησε ως μουσείο.Έχει απαλλοτριωθεί από το ΥΠΠΟ, προκειμένου να διασωθεί και να καταστεί και πάλι επισκέψιμο.Διαπιστώθηκαν όμως στατικά προβλήματαμε ενεργέςρωγμές, λόγω της παρουσίας υπογείων υδάτων, το ύψος των οποίων ταυτίζεται με τη στάθμη της λίμνης. Κατά καιρούς και κυρίως την περίοδο 1996-2000, πραγματοποιήθηκαν εργασίες αποκατάστασης (ενίσχυση θεμελίωσης και στερέωση ανωδομής) από τη Δ/νση Αναστήλωσης Βυζαντινών και Μεταβυζαντινών Μνημείων3.
Η ανάγκη εκπόνησης μελέτης αποκατάστασης και εξεύρεσης πόρων για την κάλυψη του υψηλού κόστους χρηματοδότησης, καθίσταται επιτακτική. Η εργώδης, πολυετής και πολυδάπανηαποκατάσταση του αρχοντικού Τσιατσιαπά στο Απόζαρι, απέδωσε στην πόλη ένα πραγματικό στολίδι, που αγκάλιασε η τοπική κοινωνία. Ας αποτελέσει πυξίδα για το αντίστοιχό του στολίδι στο Ντολτσό, το αρχοντικό Νατζή, προκειμένου να μην αποβούν προφητικές-όπως ήδη έχει συμβεί σε πολλές περιπτώσεις- οι προβλέψεις του Ομότιμου καθηγητή της Αρχιτεκτονικής Νικόλαου Μουτσόπουλου4, πριν από σχεδόν έξι δεκαετίες (1961):
«Και αυτού του αρχοντικού λίγη είναι η ζωή. Χωρίς υπεύθυνη συντήρηση και στοργή, συνεχώς κακοποιείται από αδέξιες επισκευές. Πολύ σύντομα θα ψάχνουμε να βρούμε αχνάρια της θαυμαστής του διακοσμήσεως και, αν δεν κατεδαφιστή, θα είναι σε τέτοια κατάσταση, που με δυσκολία θα προσπαθούμε να αναπαραστήσουμε στη φαντασία μας την αρχοντιά των αστών της εποχής και το φιλελεύθερο πνεύμα που συνέλαβε, δημιούργησε και κατοίκησε τους εξαίσιους αυτούς χώρους».
.
1Π. Τσαμίση,Η Καστορία και τα μνημεία της, Αθήναι 1949, σ. 193 2 Κ.Α.Πηχιών, Τουριστικός οδηγός Καστοριάς,1958σ. 673Κ. Θεολογίδου, Αποκατάσταση – Ανάδειξη Μνημείων Καστοριάς, Μνημείο και Περιβάλλον, τόμος 3/Ι, 1995, σ. 29-35 4 Αρχιτεκτονική, έτος Ε’, τεύχος 25 σ. 37-52)
