Μετά από δυο περίπου χρόνια λειτουργίας του πλήρους ανακαινισμένου και εκσυγχρονισμένου Βυζαντινού Μουσείου Καστοριάς
με τη συγχρηματοδότηση της Ευρωπαϊκής Ένωσης , έμπλεη χαράς σας καλωσορίζουμε στα εγκαίνια της Επανέκθεσής του. Ένα μουσείο, χωροθετημένο στο ψηλότερο σημείο του ιστορικού πυρήνα της πόλης στον κέντρο μιας περιοχής ιδιαίτερου φυσικού κάλλους, το οποίο εγκαινιάστηκε για πρώτη φορά το 1989 –(2013). Η αρχική, προσωρινή έκθεση που φιλοξενούνταν σε μια από τις τρεις αίθουσες του μουσείου, λόγω του αποσπασματικού της χαρακτήρα παρουσίαζε ελλείψεις και αδυναμίες, κυρίως, ερμηνευτικού χαρακτήρα, με αποτέλεσμα την απουσία προβολής της σπουδαιότητας και ακτινοβολίας της περιώνυμης μεσαιωνικής πόλης, όσο και της μοναδικότητας του πλούτου των λαμπρών εικόνων της .
Ήδη από τη δεκαετία του ‘ 70 είχε σχηματιστεί μια αξιόλογη συλλογή φορητών εικόνων από τους αρχαιολόγους του Υπουργείου Πολιτισμού με τη σύμφωνη γνώμη του τότε Μητροπολίτου Καστορίας που φυλάσσονταν προσωρινά στο ναό του Αγίου Σπυρίδωνα και στη συνέχεια μεταφέρθηκε στο κτίριο του Μουσείου που ιδρύθηκε για να στεγάσει τα πολύτιμα έργα θρησκευτικής ζωγραφικής. Η πλούσια αυτή κληρονομιά της Καστοριάς διασώθηκε στο πέρασμα των αιώνων από τη φροντίδα και την αφοσίωση των πιστών της πόλης, με την ευσέβεια που τους διακρίνει ακόμη και σήμερα παρά τις δυσμενείς οικονομικές συνθήκες.
Μια κληρονομιά που για μισό αιώνα όχι μόνο ασφαλίστηκε στα σπλάχνα του μουσείου με την εξασφάλιση συνεχούς φύλαξης, αλλά και συντηρήθηκε από ένα αξιόλογο δυναμικό εξειδικευμένων συντηρητών, την ανάγκη του οποίου πολύ νωρίς αντιλήφθηκε τόσο το Υπουργείο όσο και οι τοπικοί φορείς. Οι αγαπητοί συνάδελφοι δημιούργησαν τη βάση για την ίδρυση Εφορείας με έδρα την Καστοριά σε μια περιφέρεια και σε μία πόλη που από μόνη της θα υποστήριζε δική της Υπηρεσίας, λόγω του πλούτου και της βαρύτητας των ακινήτων και κινητών μνημείων της.
Από την άλλη σημαντική υπήρξε η συμβολή των τοπικών φορέων και της Μητροπόλεως Καστοριάς, οι οποίοι αντιλαμβανόμενοι το βάρος της κληρονομιάς που παρέλαβαν και σε αγαστή συνεργασία με τις αρμόδιες Υπηρεσίες προωθούν τα βέλτιστα για το τόπο .
Η Ίδρυση της Εφορείας Αρχαιοτήτων το 2006 υπό τη διεύθυνση της αγαπητής, επίτιμης εφόρου σήμερα, κας Αγγελικής Στρατή και η στελέχωσή της με ολιγάριθμο μεν, έμπειρο και εξειδικευμένο δε προσωπικό, υπήρξε καταλυτικός παράγοντας για τις περαιτέρω εξελίξεις, θέτοντας τη διαφύλαξη και την ανάδειξη της πολιτιστικής μας κληρονομιάς σε νέες βάσεις . Κύριο μέλημα της Υπηρεσίας, αλλά και της τότε ηγεσίας του Υπουργείου κατέστη η αναβάθμιση και ο εκσυγχρονισμός του Βυζαντινού Μουσείου σε συνεργασία πάντα και με τη συνεχή υποστήριξη των αρμοδίων Διευθύνσεων του Υπουργείου Πολιτισμού και πρωτίστως της Δ/νσης Μουσείων και Εκθέσεων για την εκπόνηση των απαραίτητων μελετών, τη Διαχειριστική Αρχή και τη Δ/νση Εκτέλεσης Έργων Μουσείων για το στάδιο της υλοποίησης του έργου, εκπρόσωποι των οποίων μας τιμούν σήμερα με την παρουσία τους.
Αντίστοιχα, στην Υπηρεσία σχηματίστηκε μια ευέλικτη ομάδα για τον συντονισμό και την κατασκευή τμήματος του έργου με τη μέθοδο της αυτεπιστασίας, αρχικού προϋπολογισμού 1.500 εκατ. ευρώ από τη φάση της ένταξης μέχρι και την ολοκλήρωση του με επικεφαλής την τότε Προϊσταμένη κα Αγγελική Στρατή, τον αρχιτέκτονα της Υπηρεσίας Αποστόλη Σαραφέρα, τη Συντηρήτρια Έργων Τέχνης Αμαλία Γκιμουρτζίνα, το διοικητικό και υπόλογο του έργου Κώστα Στεργίου και την ομιλούσα. Πάντα με τη διαρκή υποστήριξη και τη συνεργασία των δυο Διαχειριστικών Αρχών του Υπουργείου και της Περιφέρειας Δυτικής Μακεδονίας. Ένα τόσο μεγάλο και σπουδαίο έργο, πλαισιώθηκε νωρίς και από ικανό και αξιόλογο ωρομίσθιο προσωπικό, τα ονόματα των οποίων αναφέρονται τόσο στα σχετικά έντυπα όσο και τις εισαγωγικές πινακίδες της έκθεσης. Το έργο ολοκληρώθηκε το Δεκέμβριο του 2015 και η Επανέκθεση της συλλογής του, σχεδιασμένη σύμφωνα με τις νέες μουσειολογικές αντιλήψεις και πλαισιωμένη με πλούσιο εποπτικό υλικό και ψηφιακές διαδραστικές εφαρμογές έλαβε το εναρκτήριο της λάκτισμα τον Οκτώβριο του 2016.
Η νέα έκθεση προσανατολισμένη σε φορητές εικόνες, βημόθυρα και αποτοιχισμένες τοιχογραφίες από τον 12ο έως τον 18ο αιώνα, αναδεικνύει ταυτόχρονα το πλούσιο πολιτιστικό απόθεμα της βυζαντινής πόλης, αλλά και το κοινωνικοοικονομικό πλαίσιο που το δημιούργησε , μιας πόλης που παρά τον περιφερειακό της χαρακτήρα διατήρησε την αίγλη και το γόητρό της, τόσο στα βυζαντινά όσο και στα μεταβυζαντινά χρόνια (9ο – 19ο αιώνα). Η έκθεση, «φιλική» στο μέσο επισκέπτη διατηρώντας ταυτόχρονα τον επιστημονικό της χαρακτήρα, βρίσκεται σε ανοιχτό διάλογο με τις εκκλησίες από τις οποίες οι εικόνες προέρχονται, δίνοντας το έναυσμα στον επισκέπτη για μια περιήγηση στις γειτονιές με λιθόστρωτα καλντερίμια που αποπνέουν ακόμη και σήμερα μια γεύση από το Βυζάντιο , ένα ταξίδι στο χώρο και το χρόνο στην πόλη «υπαίθριο μουσείο».
Ένα μουσείο που αφήνει έντονα το πολιτιστικό του αποτύπωμα στην πόλη και για το οποίο όλοι πρέπει να είμαστε περήφανοι, καθώς η σημασία και η σπουδαιότητά του ξεφεύγει από τα στενά τοπικά πλαίσια και αποκτά χαρακτήρα διαπεριφερειακό αλλά και εθνικό. Οι εικόνες γίνονται πλέον κτήμα όλης της ανθρωπότητας και καθιστούν τη συλλογή του μία από τις καλύτερες στον κόσμο, συναγωνιζόμενη αυτή του Σινά, της Κύπρου, του Αγίου Όρους. Είναι, επομένως, επιτακτικό να διατηρηθεί η ενότητα αυτής της συλλογής , να προαχθεί η μελέτη της και η παγκόσμια προβολή της από ένα δημόσιο μουσείο με εξειδικευμένο προσωπικό και μέσα από τις ποικίλες και πολλαπλές δράσεις που αυτό μπορεί να αναπτύξει. Θα ήθελα εδώ να καταθέσω πως δεν υπάρχει περιοδική έκθεση ανά τον κόσμο αφιερωμένη στο Βυζάντιο που να μην ζητηθεί από του διοργανωτές να συμμετέχουν και εικόνες από τη Συλλογή της Καστοριάς, καθιστώντας τες πρέσβειρες του πολιτισμού της χώρας μας.
Χρέος του Μουσείου είναι να παραδώσει αναλλοίωτα τα τεκμήρια του πολιτισμού και την ιστορική αλήθεια στις επόμενες γενεές, να διαμορφώσει τη συνείδηση του σημερινού και αυριανού επισκέπτη και να καλλιεργήσει γόνιμο προβληματισμό και κριτική στάση. Γιατί τότε, μόνον, η συλλογική μνήμη αποκτά διαχρονική παρουσία και καθίσταται ζωντανός μάρτυρας του παρελθόντος, χώρος μέσα στον οποίο το Βυζάντιο επιβιώνει και διδάσκει. Έτσι, το παρελθόν μετατρέπεται σε ιστορία προτείνοντας έναν άλλο τρόπο θέασης και σχέσης με τα γεγονότα , τα πρόσωπα και τα εκθέματα και μας βοηθά να κατανοήσουμε, για να παραφράσω ένα στίχο του Σεφέρη – ότι τα «εκθέματα» δεν είναι πια συντρίμια, είμαστε εμείς».
Πολύ περισσότερο ένα βυζαντινό μουσείο στο οποίο οι εικόνες γίνονται φορείς ιδεών, καθώς αποτελούν εικόνες πίστης, εξουσίας και δημιουργίας. Ο διττός αυτός χαρακτήρας των εικόνων ως αντικείμενα λατρείας και συνάμα έργα τέχνης, μιας από τις μακροβιότερες αυτοκρατορίες της Ευρώπης με επιρροή παγκόσμιας εμβέλειας, είναι διάχυτος σε όλη την έκθεση. Τα εκθέματα συνεπικουρούμενα από το εποπτικό υλικό διηγούνται άγνωστες, γοητευτικές ανθρώπινες ιστορίες, φωτίζοντας την ικμάδα και την ευμάρεια της τοπικής κοινωνίας της Καστοριάς που λειτουργούσε ως χωνευτήρι επιδράσεων μεταξύ Ανατολής και Δύσης.
Φιλοδοξούμε να δημιουργήσουμε ένα μουσείο που θα χαρακτηρίζεται από εξωστρέφεια, θα καταστεί forum ανταλλαγής ιδεών, κοιτίδα του βυζαντινού πολιτισμού που υπήρξε κυρίαρχος στα Βαλκάνια αφήνοντας τη σφραγίδα του σε όλες τις γείτονες χώρες . Επιθυμούμε, να είναι ανοιχτό σε όλο τον κόσμο και σε όλες τις κοινωνικές ομάδες, όχι μόνον εξασφαλίζοντας την πρόσβαση, αλλά και διαμορφώνοντας στοχευμένα προγράμματα για όλους ανταποκρινόμενοι στο νέο ρόλο των μουσείων στη σύγχρονη κοινωνία. Να αναπτύξουμε δράσεις και να αναλάβουμε πρωτοβουλίες με στόχο την καλλιέργεια κλίματος συνεργασίας και πολιτιστικών ανταλλαγών με μουσεία της χώρας, αλλά και άλλων χωρών με τις οποίες μοιραζόμαστε κοινές πολιτιστικές αξίες.
Οφείλουμε να το στηρίξουμε στα πρώτα βήματά του, να πλαισιωθεί από το απαιτούμενο έμψυχο υλικό, διότι οι περιφερειακές υπηρεσίες αντιμετωπίζουν μεγάλο πρόβλημα υποστελέχωσης, καθώς οι δυνατότητες και οι ευκαιρίες που προσφέρει είναι άπειρες. Από την πλευρά του θα μπορούσε να συμβάλλει στην οικονομική και τουριστική ανάπτυξη του τόπου και να καταστεί σημείο αναφοράς της πολιτιστικής μας φυσιογνωμίας. Να ενταχθεί σε δίκτυα μουσείων με προβολή τόσο κεντρικά μέσω του Υπουργείων Πολιτισμού, όσο και άλλων επίσημων φορέων, αλλά πρωτίστως να στηριχτεί από ίδια την τοπική κοινωνία.
Κλείνοντας, θα μου επιτρέψετε να ευχαριστήσω έναν- έναν για μία ακόμη φορά όλο το προσωπικό της Εφορείας Αρχαιοτήτων Καστοριάς που μέχρι τελευταία στιγμή εργάστηκε αδιαμαρτύρητα για να φέρει σε πέρας την όλη διοργάνωση, αλλά και καθημερινά ανταποκρίνεται στις αυξημένες απαιτήσεις της Υπηρεσίας, ταγμένοι στην προστασία και διαφύλαξη της πολιτιστικής μας κληρονομιάς.
Στο τμήμα Μελετών και Έργων τον επικεφαλής Απόστολο Σαραφέρα και τους Παύλο Γάκο, Νίκο τον Πανταζόπουλο, Γιάννη Αμανατίδη
Στο φυλακτικό Προσωπικό να ευχαριστήσω την αρχιφύλακα Στέλλα Κοντοπούλου, το Νίκο τον Κωτεκίδη, το Θωμά το Μωραϊτη, τον Αχιλλέα το Σαββίδη, τη Ρίτα Καλλιά, τη Ρίτσα Κοντοπούλου, Νίνα τη Χαραλαμπίδου και το Γιάννη το Δρανιτσάρη.
Στο Τμήμα συντήρησης την προϊστάμενη Αμαλία Γκιμουρτζίνα, την Όλγα Ηλιοπούλου, Τέση Ζγκάφα, Κική Φερδή, Νίκο Σαββόπουλο, την Μαρία Βούρκα
Τους Διοικητικούς μας με τμηματάρχη τον Κώστα Στεργίου, την Αντωνία Μπαλτατζή, την Βάγια Κωνσταντίνου
Τους αρχαιολόγους μας το Γιάννη το Σίσιου και τη Χαρά τη Σαρρηγιαννίδου
Και όλο το ωρομίσθιο προσωπικό που κατά διαστήματα μας πλαισιώνει.
Σας ευχαριστώ