Μόλις προσγειώθηκε στο Κίεβο, την Παρασκευή 1η Φεβρουαρίου, ο καθηγούμενος της Μονής Βατοπεδίου, γέροντας Εφραίμ αισθάνθηκε αδιαθεσία και καρδιακή αρρυθμία. Αμέσως ζήτησε να μεταβεί σε νοσοκομείο της ουκρανικής πρωτεύουσας, όπου και παρέμεινε για δύο ημέρες προτού αναχωρήσει από τη χώρα, προκειμένου να συνεχίσει τη νοσηλεία του σε νοσηλευτικό ίδρυμα που δεν ανακοινώθηκε. Οι συνομιλητές του κ. Εφραίμ διαψεύδουν ότι επρόκειτο για «διπλωματική ασθένεια», καθώς ο καθηγούμενος έχει ιστορικό καρδιαγγειακών επιπλοκών. Αντιμετώπισε για πρώτη φορά πρόβλημα στην καρδιά του προ διετίας και υπεβλήθη σε επέμβαση τοποθέτησης στεντ.

Το ταξίδι του κ. Εφραίμ στο Κίεβο ήταν ήδη επιβαρυμένο από συγκινησιακή και… γεωπολιτική φόρτιση. Αποφασίστηκε έπειτα από παραίνεση του Οικουμενικού Πατριάρχη κ.κ. Βαρθολομαίου, ο οποίος ήθελε να καταγραφεί παρουσία καθηγουμένου μονής του Αγίου Ορους στην ενθρόνιση του προκαθημένου της Αυτοκέφαλης Εκκλησίας της Ουκρανίας κ. Επιφανίου την Κυριακή 3 Φεβρουαρίου. Τη Δευτέρα 28 Ιανουαρίου είχε καταγραφεί η δυσαρέσκεια του Αγίου Ορους απέναντι στη διαχείριση του θέματος της αυτοκεφαλίας της Ουκρανίας. Εκείνη την ημέρα πραγματοποιήθηκε έκτακτη συνεδρίαση της Ιεράς Κοινότητας, όπου συζητήθηκε η επιστολή του Οικουμενικού Πατριάρχη με την οποία ζητούσε να παραστεί στο Κίεβο αντιπροσωπεία από το Αγιον Ορος. Το αίτημα απορρίφθηκε, καθώς, όπως μεταδόθηκε από εκκλησιαστικές πηγές, από τους 20 ηγουμένους, μόνον οι 7 τάχθηκαν υπέρ, ενώ οι υπόλοιποι 13 ψήφισαν κατά. Τότε ο κ.κ. Βαρθολομαίος ζήτησε από τον κ. Εφραίμ και τον καθηγούμενο της Ιεράς Μονής Ξενοφώντος, αρχιμανδρίτη Αλέξιο να μεταβούν οι ίδιοι, εκπροσωπώντας ωστόσο, όπως πολλάκις έχει τονίσει η Μόσχα, μόνον «τον εαυτό τους». Τελικώς, στην ενθρόνιση παρέστη μόνο ο κ. Αλέξιος. Ο κ. Εφραίμ πέτυχε το θαύμα να συγκεράσει τις δύο αντιμαχόμενες πλευρές, αφού «κατόρθωσε» να ταξιδέψει στο Κίεβο χωρίς να παρευρεθεί στην ενθρόνιση. Στην κλίνη του νοσοκομείου δέχθηκε επίσκεψη από τον κ. Επιφάνιο, έλαβε επιστολή του κ.κ. Βαρθολομαίου με «θερμές ευχές για ταχεία ανάρρωση» και πληροφορήθηκε την ευαρέσκεια της ρωσικής πλευράς.

Η αυτοκεφαλία της Εκκλησίας της Ουκρανίας –η απονομή του Τόμου της Αυτοκεφαλίας στον κ. Επιφάνιο πραγματοποιήθηκε στις 6 Ιανουαρίου 2019, ανήμερα την εορτή των Θεοφανίων με συλλείτουργο στον πατριαρχικό ναό του Αγίου Γεωργίου στο Φανάρι– αποτελεί casus belli για τη Μόσχα. Πολλοί καθηγούμενοι του Αγίου Ορους διατηρούν άριστες σχέσεις με το πολιτικό και οικονομικό κατεστημένο της Μόσχας – και ορισμένοι με τον ίδιο τον Βλαντιμίρ Πούτιν, ο οποίος έχει επισκεφθεί επανειλημμένως τη μοναστική πολιτεία. Ακριβώς γι’ αυτό δεν δυσκολεύθηκαν να κρατήσουν αποστάσεις από τις διεργασίες στο Κίεβο. Υπενθυμίζεται ότι η διαδικασία παραχώρησης αυτοκεφαλίας ενεργοποιήθηκε από τον κ.κ. Βαρθολομαίο στις 7 Σεπτεμβρίου 2018. Μία εβδομάδα μετά, η Ιερά Σύνοδος της Εκκλησίας της Ρωσίας διέκοψε τη μνημόνευση του Οικουμενικού Πατριάρχη.

Το χρονικό

Στις 11 Οκτωβρίου, το Φανάρι, έπειτα από 332 χρόνια, αφαίρεσε από τον Πατριάρχη Μόσχας το δικαίωμα της χειροτονίας του μητροπολίτη Κιέβου. Η νέα ρωσική απάντηση ήλθε στις 15 Οκτωβρίου. Στη σύνοδο του Μινσκ της Λευκορωσίας, η Ρωσική Εκκλησία διέκοψε την ευχαριστιακή κοινωνία, διέρρηξε δηλαδή τους δεσμούς της με το Οικουμενικό Πατριαρχείο. Περί τα μέσα Δεκεμβρίου, στο Κίεβο επελέγη ο κ. Επιφάνιος ως επικεφαλής της Αυτοκεφάλου Εκκλησίας. Το ζήτημα ασφαλώς συνδέεται με τη γεωπολιτική ισορροπία στο Κίεβο ανάμεσα στη Μόσχα και στη Δύση και γι’ αυτό έχει αποκτήσει έντονα πολιτικά χαρακτηριστικά. Στην ενθρόνιση της περασμένης Κυριακής απέφυγαν να αποστείλουν εκπροσώπους σχεδόν όλες οι Ορθόδοξες Εκκλησίες και τα Πατριαρχεία που τηρούν στάση αναμονής. Οι έμπειροι παρατηρητές εκτιμούν ότι η ιστορική εμβέλεια και το ειδικό βάρος του Οικουμενικού Πατριαρχείου δεν μπορεί να υπερκεραστεί και στο τέλος θα επικρατήσει στο Κίεβο, ωστόσο αυτό προϋποθέτει συστηματική και χρονοβόρο προσπάθεια από τον κ.κ. Βαρθολομαίο, καθώς η Μόσχα δεν μπορεί εύκολα να υποτιμηθεί και να παραμεριστεί.

Τριβές εν Αθήναις

Η υπόθεση της αυτοκεφαλίας της Ουκρανίας παραπέμφθηκε σε μελλοντική συνεδρίαση της Ιεραρχίας της Εκκλησίας της Ελλάδος. Ο κ. Ιερώνυμος αναγνωρίζει ότι η απονομή αυτοκεφαλίας είναι αποκλειστικό προνόμιο του Οικουμενικού Πατριάρχη, ωστόσο, οι σχέσεις του με τον κ.κ. Βαρθολομαίο έχουν επηρεαστεί από διαφωνίες σε περιουσιακά ζητήματα (αναφέρεται το Κτήμα Προμπονά), αλλά και τριβές με επίκεντρο την επιρροή στις λεγόμενες «Νέες Χώρες», τις οποίες φροντίζουν εντέχνως να οξύνουν ορισμένα «χερουβείμ» και των δύο πλευρών. Κατά της αναγνωρίσεως της αυτοκεφαλίας της Ουκρανίας φέρονται κυρίως οι μητροπολίτες Αιγιαλείας κ. Αμβρόσιος, Πειραιώς κ. Σεραφείμ και Κυθήρων κ. Σεραφείμ. Υπέρ τάσσονται οι Δημητριάδος κ. Ιγνάτιος και Μεσσηνίας κ. Χρυσόστομος. Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι η απόφαση περί αναγνώρισης θα εγκριθεί με σημαντική πλειοψηφία, αλλά η συζήτηση δεν αναμένεται να γίνει προτού διευθετηθούν τα ακανθώδη ζητήματα –η συμφωνία για τις σχέσεις Εκκλησίας-Πολιτείας και η αναθεώρηση του Συντάγματος– για τα οποία έχει εκδηλωθεί διάσταση απόψεων ανάμεσα στον Αρχιεπίσκοπο και σημαντικό τμήμα της Ιεραρχίας.