«Είναι αλληλένδετα στοιχεία ο πολιτισμός και ο τουρισμός και πολύ σωστά έχουν χαρακτηριστεί ως κινητήριος δύναμη και μοχλός για την ανάπτυξη της οικονομίας του τόπου», τόνισε
μεταξύ άλλων στην αποκλειστική συνέντευξη που παραχώρησε στην ΝΕΑ ΚΑΣΤΟΡΙΑ η διευθύντρια της Εφορείας Αρχαιοτήτων Καστοριάς κ. Ανδρομάχη Σκρέκα.
Η κ Σκρέκα υποστήριξε πως η αρχαιολογική υπηρεσία είναι πάντα συνεργάσιμη με όλους τους αρμόδιους φορείς σε αυτό τον τομέα. Έχουμε τόνισε, καταθέσει πολλές φορές τις προτάσεις μας στην κατάρτιση σχεδίων τουριστικής ανάπτυξης την ΠΔ και όχι μόνον. Για να προσθέσει, «Θεωρώ ότι η Καστοριά, ως υπαίθριο μουσείο και πληροί όλες τις προϋποθέσεις ώστε να καταστεί τουριστικός πόλος έλξης στη Δυτική Μακεδονία (φυσική ομορφιά, εύκολη πρόσβαση πλέον με την Εγνατία, πλούσιο πολιτιστικό απόθεμα, υποδομές για φιλοξενία κα.) . Ειλικρινά δεν έχει να ζηλέψει τίποτα από άλλους προορισμούς».
Με μεγάλη χαρά διαβάζουμε το τελευταίο καιρό ανακοινώσεις για έγκριση πιστώσεων από διάφορες πηγές σε δράσεις πολιτισμού στην Καστοριά. Θα θέλατε να μας δώσετε μια συνοπτική περιγραφή του τι έχει γίνει τα τελευταία χρόνια και τι πρόκειται να γίνει στο άμεσο μέλλον;
Σχετικά με την πρόσφατη Απόφαση του Υπουργείου Ανάπτυξης να χρηματοδοτήσει την εκπόνηση τριών μελετών ( Αποκατάσταση του Μεντρεσέ- ΝΔ Ιουστινιάνειου διατειχίσματος, Αποκατάσταση Αρχοντικού Νατζή και Σκούταρη) σε ένα σύνολο από 21 μελέτες σε όλη την Ελλάδα , θεωρώ ότι αποτελεί μεγάλη επιτυχία για την Καστοριά, διότι, αφενός λόγω του ύψους της χρηματοδότησής τους δεν θα ήταν εύκολο να εντάξουμε σε άλλες πηγές από όπου συνήθως αντλούμε για μελέτες και αφετέρου γιατί η επιλογή τους να χρηματοδοτηθούν δεσμεύει τα αρμόδια Υπουργεία και για την ένταξή τους ως υλοποιήσιμα έργα στη συνέχεια .
Θα ήθελα εδώ να επισημάνω την καθοριστική συμβολή τόσο των δυο Υπουργείων Ανάπτυξης και Πολιτισμού όσο και της Περιφέρειας Δυτικής Μακεδονίας, διότι αμέσως αντιλήφθηκαν ότι πρόκειται για εμβληματικά κτίρια σε καίριες θέσεις στην πόλη της Καστοριάς, αντιπροσωπευτικά της ιστορίας του τόπου μας. Η διάσωση και η ανάδειξή τους ήταν πάντα στους κύριους στόχους της Υπηρεσίας μας, αλλά αποτελούσε πάγιο αίτημα της Τοπικής Κοινωνίας και όχι αδικαιολόγητα.
Σχετικά το έργο της Υπηρεσίας νομίζω είναι λίγο πολύ γνωστό, καθώς τα μνημεία που αποκαθίστανται αποδίδονται στο κοινό και στη λατρεία: Αναφέρομαι , κυρίως, στα έργα που υλοποιήσαμε με τη μέθοδο της αρχαιολογικής αυτεπιστασίας στο προηγούμενο ΕΣΠΑ 2007-2013: Επιγραμματικά να αναφέρω α) τον Εκσυγχρονισμό και στην Επανέκθεση του Βυζαντινού Μουσείου Καστοριάς, β) ολοκλήρωση της αποκατάστασης και συντήρησης του αρχοντικού Τσιατσιαπά, γ)την αποκατάσταση και συντήρηση έξι ναών της πόλης – Εισόδια της Θεοτόκου στο Απόζαρι, Άγιο Νικόλαο του Τζώτζα, Άγιο Αλύπιο Οικονόμου, Άγιο Γεώργιο του Βουνού, Αγίους Αποστόλους ενορίας Ελεούσης, Παναγία στην περιοχή του Ξενία και χαιρόμαστε ιδιαίτερα που εντάσσονται σταδιακά στην λατρεία. Προσφάτως ο Σεβασμιώτατος Μητροπολίτης μας εγκαινίασε τρία από αυτά τα παρεκκλήσια. Ακόμη, υλοποιήσαμε δυο έργα στο Άργος Ορεστικό: την Ανάδειξη του ΒΔ τμήματος του υστερορωμαικού τείχους της Διοκλητιανούπολης και των Παλαιών Σφαγείων και ολοκληρώσαμε και τρία έργα στην Π.Ε. Κοζάνης.
Στην τρέχουσα προγραμματική περίοδο ΕΣΠΑ 2014 -2020 έχουν ξεκινήσει οι εργασίες σε τρία έργα: α) την Αποκατάσταση της ΙΜ Τσούκας στο Δήμο Νεστορίου, ένα ιδιαίτερο έργο μέσα σε ένα υπέροχο φυσικό τοπίο με ασκηταριά και καταρράχτες, β)την συντήρηση του Αγίου Νικολάου Κυρίτζη και γ) του Αγίου Λουκά στην Καστοριά, ένα έργο που η αποκατάσταση του ξεκίνησε τη δεκαετία του 90, αλλά δεν υλοποιήθηκε η συντήρηση των τοιχογραφιών και μιας εξαιρετικής οροφογραφίας στο εσωτερικό του. Επιπλέον, εκτελούμε ένα έργο ενταγμένο στα Στρατηγικά του Διασυνοριακού προγράμματος Interreg Ελλάδα –Αλβανία (Tactical Tourism) την Αποκατάσταση και τη συντήρηση του Αγίου Γεωργίου ενορίας Μουζεβίκη , μια εκκλησία που πραγματικά κινδύνευε με κατάρρευση.
Παράλληλα με πόρους του Υπουργείου Πολιτισμού και με το προσωπικό της Υπηρεσίας ολοκληρώσαμε την συντήρηση του Αγίου Νικολάου Κρεπενής στο Μαυροχώρι, φέτος ευελπιστούμε να τελειώσουμε τη συντήρηση της Παναγίας του άρχοντα Αποστολάκη (κάτω από το επιμελητήριο, το οποίο βρίσκονταν σε άσχημη κατάσταση), συντηρήθηκε η Παναγία η Ρασιώτισσα, έγιναν εργασίες στον Άγιο Ιωάννη το Θεολόγο, στον Άγιο Νικόλαο Καραβιδά και αλλού .
Σπουδαίο έργο επιτελείται και στη συντήρηση φορητών εικόνων τόσο της Συλλογής όσο και από ναούς της Π.Ε. Καστοριάς από το μόνιμο προσωπικό της Υπηρεσίας, έργο καταλυτικό για τη διαφύλαξη και διάσωση της πολιτιστικής μας κληρονομιάς.
Έχουμε εντάξει στον προγραμματισμό την εκπόνηση νέων μελετών με χρηματοδοτήσεις από ποικίλες πηγές, κρατικές, χορηγίες από ιδρύματα, όπως το ίδρυμα Λεβέντη με το οποίο έχουμε πολύ καλή συνεργασία , χρηματοδοτήσεις από ευρωπαϊκά προγράμματα, ώστε να υπάρχει ωριμότητα και ετοιμότητα να ενταχθούμε σε επόμενα χρηματοδοτικά εργαλεία.
Στον Ανασκαφικό τομέα πλούσια τα ευρήματα. Ερευνήθηκαν τα Μαγαζιά για τα οποία έγιναν πολλές συζητήσεις μετά τους πρόσφατους καθαρισμούς στο γύρο της λίμνης και είναι δημοσιευμένα σε τόμο του ΥΠ.ΠΟ.Α. για το ανασκαφικό έργο των Εφορειών, ανακαλύφθηκε κατά την εκσκαφή των θεμελίων οικοδομής υστερορωμαϊκό λουτρό στη θέση Μπεησμπουνάρ στο Νταηλάκι, επιβλέψαμε τις ανασκαφές στο πλαίσιο των μεγάλων έργων με σημαντικά στοιχεία για την ιστορία και την αρχαιολογία του τόπου. Ενδεικτικά, αναφέρω τις έρευνες κατά τη διέλευση του Αγωγού Φυσικού Αερίου στην Καστοριά (ΤAP) με σχετικές ανακοινώσεις σε συνέδρια, ενώ θα εκδοθεί και τόμος με χορηγία του ΤAP, στην Κορομηλιά εντοπίστηκε νεολιθικός παραποτάμιος οικισμός, το γνωστό νεκροταφείο στην Κρεπενή , όλα δημοσιευμένα από τους συναδέλφους αρχαιολόγους .
Εμπλουτίσαμε τις Ψηφιακές καταγραφές κινητών και ακινήτων μνημείων πολύ σημαντική εργασία κατά τη γνώμη μου σε ολόκληρη της Περιφέρεια και με τη συνδρομή της Μητρόπολης Καστοριάς, ώστε να γνωρίζουμε τι υπάρχει και που .
Διοργανώσαμε συνέδρια και επιστημονικές ημερίδες στην Καστοριά (όπως το Αρχαιολογικό έργο της Άνω Μακεδονίας , Ματιές στη βυζαντινή και μεταβυζαντινή τέχνη της πόλης κ.α. ), και το προσωπικό της ΕΦΑ Καστοριάς συμμετέχει σε συνέδρια ανά την Ελλάδα, αλλά και διεθνή, προάγοντας την επιστήμη και την έρευνα γενικότερα.
Να θυμήσω τις περιοδικές εκθέσεις που διοργανώσαμε σε συνεργασία και με άλλους φορείς (Δήμους, Συλλόγους, Σχολή Καλών Τεχνών στα Μουσεία αρμοδιότητας μας ( Φυτά και Πολιτισμός, Τα Χρυσά Στεφάνια της Μακεδονίας κ.α.) και ετοιμάζουμε και άλλες πολύ ενδιαφέρουσες εκθέσεις στη συνέχεια.
Συμμετέχουμε σε μεγάλες εκθέσεις του εξωτερικού, κυρίως για τη βυζαντινή τέχνη καθιστώντας τα πολιτιστικά αγαθά πρεσβευτές του πολιτισμού της χώρας μας, αλλά και σε άλλες εκθέσεις στην Αθήνα, Θεσσαλονίκη .
Συμβάλουμε, όσο μπορούμε και στην προβολή της πολιτιστικής μας κληρονομιάς με εκδόσεις , παραγωγές οπτικοακουστικού υλικού ,όπως το δίλεπτο βίντεο του ΒΜΚ που θεωρήθηκε από τα καλύτερα στην εκδήλωση του ΥΠΠΟΑ με τίτλο: «Δεν είναι όλα εφήμερα».
Σίγουρα υπάρχουν ανάγκες και θα συνεχίσουν να υπάρχουν. Ειλικρινά προσπαθούμε να κάνουμε ό,τι καλύτερο μπορούμε , ιεραρχώντας τις ανάγκες αλλά μέσα στις δυνατότητές μας. Είμαστε λίγοι για τη δουλειά που έχουμε να κάνουμε .
Οι επιπτώσεις του κορωνοϊού ήταν εμφανείς σε πολλές πτυχές της καθημερινότητας μας εδώ στην Καστοριά. Ποια ήταν η εικόνα των επιπτώσεων για τον πολιτισμό και πώς ετοιμάζεστε για ένα νέο πιθανό κύμα το φθινόπωρο.
Σίγουρα βιώσαμε δύσκολα την πανδημία, ειδικά στην Καστοριά. Ήταν κάτι το πρωτόγνωρο που δε θα μπορούσαμε να διανουθούμε ότι θα συνέβαινε κάποια στιγμή. Φυσικά ακόμη πρέπει να είμαστε προσεκτικοί για το καλό όλων μας.
Και στον τομέα του Πολιτισμού τα πράγματα ήρθαν τα πάνω κάτω . Είχαμε μια καλή ροή επισκεπτών στην Καστοριά και μέσα από την προβολή του βυζαντινού μουσείου κυρίως, η οποία ανακόπηκε βιαίως.
Τρεις μήνες κλειστά τα μουσεία και οι αρχαιολογικοί χώροι ήταν βαρύ το πλήγμα . Γνωρίζαμε ότι η Καστοριά έχει υψηλή επισκεψιμότητα, κυρίως, την άνοιξη και το φθινόπωρο, και χάθηκε η ανοιξιάτικη σεζόν.
Αυτό που προέχει, ωστόσο, είναι η ασφάλεια του κοινού και των εργαζομένων και υπήρξε ο κύριος γνώμονας στην σύνταξη των πρωτοκόλλων ασφαλείας από το Υπουργείο Πολιτισμού και τον ΕΟΔΥ για την επαναλειτουργία των μουσείων και των χώρων γενικότερα. Διαμορφώσαμε τις εισόδους, τοποθετήσαμε διαχωριστικά πλαίσια, υπολογίσαμε μέγιστο αριθμό επισκεπτών ανά χώρο, εκπαιδεύτηκε το προσωπικό , έγιναν απολυμάνσεις και θα επαναληφθούν. Να τονίσω ότι η χρήση της μάσκας στα μουσεία είναι υποχρεωτική για όλους. Γενικά, δόθηκαν εγκαίρως πολύ σαφείς οδηγίες και για τη λειτουργία των μουσείων ,αλλά και για τη διοργάνωση εκδηλώσεων και ήδη παραχωρήσαμε το αρχοντικό Τσιατσιαπά, αμέσως, μετά την επαναλειτουργία των χώρων για τη διοργάνωση μιας περιοδικής έκθεσης ζωγραφικής.
Φυσικά σχεδιάζουμε και τις επόμενες εκδηλώσεις μας γιατί ο πολιτισμός είναι κοινό αγαθό για όλους . Να σας ενημερώσω ότι έχουν προγραμματιστεί με το νέο θεσμό που εγκαινίασε το ΥΠΠΟΑ «Όλη η Ελλάδα ένας Πολιτισμός», όπου κρατικοί φορείς μετά την πανδημία συνεργάζονται για να προωθήσουν παραγωγές, εκδηλώσεις και παρουσιάσεις σε αρχαιολογικούς χώρους και μουσεία, στην Καστοριά δυο παραστάσεις της κρατικής ορχήστρας Θεσσαλονίκης μετά από προσωπική παρέμβαση της ίδιας της Υπουργού, καθώς η Δυτική Μακεδονία δεν είχε συμπεριληφθεί στο αρχικό πρόγραμμα. Η πρώτη θα λάβει χώρα στο Αρχαιολογικό Μουσείο στο Άργος Ορεστικό στις 24 Αυγούστου και θα ακολουθήσει στις 12 Σεπτεμβρίου στο Βυζαντινό Μουσείο Καστοριάς. Το κοινό θα ενημερωθεί με σχετικά Δελτία Τύπου και θα υπάρχουν συγκεκριμένες οδηγίες, ώστε να ληφθούν τα απαραίτητα μέτρα προφύλαξης από τον COVID-19. Επίσης ,προγραμματίζουμε και για την θεσμοθετημένη Αυγουστιάτικη Πανσέληνο που φέτος είναι τη Δευτέρα 3 Αυγούστου μια συνδιογράνωση με το Δήμο Καστοριάς στον αύλειο χώρο του Τσιατσιαπά.
Πολύς λόγος γίνεται για την τύχη των αρχοντικών στην Καστοριά. Πολλά από αυτά καταρρέουν, ενώ όσα σώζονται δεν αξιοποιούνται όσο θα έπρεπε. Τι νομίζετε ότι θα μπορούσε να γίνει για να αλλάξει η κατάσταση αυτή και σε τι κινήσεις έχετε προβεί σαν Εφορεία Αρχαιοτήτων Καστοριάς;
Κατ΄αρχήν να διευκρινίσω ότι η ΕΦΑ Καστοριάς έχει στην αρμοδιότητα της τα αρχοντικά που χρονολογούνται έως το 1830 . Πρόκειται ουσιαστικά για 13 αρχοντικά σε σύνολο που έχουν απαλλοτριωθεί από το κράτος και κανένα από αυτά δεν κινδυνεύει με κατάρρευση. Όσον αφορά στην αξιοποίηση αυτών των αρχοντικών θεωρώ ότι υπάρχει πρόοδος και θα αναφέρω ενδεικτικά το Τσιατσιαπά που λειτουργεί ως μουσείο του εαυτού του και ως χώρος φιλοξενίας εκδηλώσεων στο οποίο πρόσφατα, να σας ενημερώσω, ότι τελούνται και πολιτικοί γάμοι σε συνεργασία με το Δήμο Καστοριάς, το αρχοντικό Σαπουντζή, όπου, αφού ολοκληρώσαμε τις εργασίες στο εσωτερικό του, θα μεταφέρουμε τα γραφεία της Υπηρεσίας μας. Το αρχοντικό Μπασάρα παραχωρήθηκε στο Δήμο Καστοριάς και δεν γνωρίζω ποια θα είναι η χρήση του, και κάποια από αυτά είναι στην αρμοδιότητα συλλόγων, όπως το Νεράντζη Αιβάζη, των Αδελφών Εμμανουήλ. Επιπλέον, οι νέες μελέτες για το Αρχοντικό Νατζή και το Σκούταρη έρχονται να μεγαλώσουν τη λίστα με τα αρχοντικά που αξιοποιούνται στην πόλη μας.
Όσο αφορά στα υπόλοιπα που ανήκουν σε ιδιώτες, είναι αρμόδια η Υπηρεσία Νεωτέρων Μνημείων με έδρα τα Γιάννενα, το Υπουργείο Μακεδονίας- Θράκης κ.α. . Εκεί υπάρχει ένα θέμα και το μεγάλο αγκάθι είναι το ιδιοκτησιακό, καθώς συχνά οι ιδιοκτήτες είναι πολλοί και στο εξωτερικό τις περισσότερες φορές. Γνωρίζω ότι το κόστος της ανακαίνισης είναι υψηλό, αλλά πιστεύω ότι όλα μπορούν να γίνουν και να σταθώ σε καλά παραδείγματα σε ανθρώπους με μεράκι που τα επισκεύασαν και τα χαίρονται σήμερα. Θαυμάζω το πόσο έξυπνα είναι σχεδιασμένα, είναι κτίρια βιοκλιματικά, με σωστό προσανατολισμό και τα περισσότερα στέκονται όρθια για πάνω από δυο αιώνες. Εκείνο όμως που τα καθιστά μοναδικά είναι το γεγονός ότι το καθένα από αυτά κρύβει μέσα του και μια ιστορία. Αυτές τις ανθρώπινες ιστορίες θέλει ο κόσμος να γνωρίσει και να γίνει ένα με αυτές. Νομίζω ότι αξίζουν το σεβασμό μας και την προσοχή μας.
. Ο τουρισμός και ο πολιτισμός φαντάζουν πλέον σαν τα δυο μεγάλα όπλα και εργαλεία του τόπου μας για μια νέα αναπτυξιακή προσπάθεια. Τι πιστεύετε ότι πρέπει να γίνει για να ενισχυθεί περαιτέρω η συμβολή της πλούσιας πολιτισμικής μας παράδοσης στο τουριστικό μας προϊόν.
Είναι αλληλένδετα στοιχεία ο πολιτισμός και ο τουρισμός και πολύ σωστά έχουν χαρακτηριστεί ως κινητήριος δύναμη και μοχλός για την ανάπτυξη της οικονομίας του τόπου . Η Υπηρεσία μας είναι πάντα συνεργάσιμη με όλους τους αρμόδιους φορείς σε αυτό τον τομέα. Έχουμε καταθέσει πολλές φορές τις προτάσεις μας στην κατάρτιση σχεδίων τουριστικής ανάπτυξης την ΠΔ και όχι μόνον.
Θεωρώ ότι η Καστοριά, ως υπαίθριο μουσείο και πληροί όλες τις προϋποθέσεις ώστε να καταστεί τουριστικός πόλος έλξης στη Δυτική Μακεδονία (φυσική ομορφιά, εύκολη πρόσβαση πλέον με την Εγνατία, πλούσιο πολιτιστικό απόθεμα, υποδομές για φιλοξενία κα.) . Ειλικρινά δεν έχει να ζηλέψει τίποτα από άλλους προορισμούς.
Έχει γίνει δουλειά στο τομέα των υποδομών, με τις αποκαταστάσεις και τις ανακαινίσεις μνημείων, μουσείων ευρωπαϊκών προδιαγραφών φιλικών στον επισκέπτη αλλά και από άλλους φορείς, συλλόγους. Και θέλω να πιστεύω ότι η κατάσταση θα βελτιώνεται διαρκώς.
Ωστόσο, χρειάζεται ένας συντονισμός στην προβολή και την ενημέρωση του κοινού, καλύτερη συνεργασία των εμπλεκόμενων φορέων και όχι αποσπασματικές και μεμονωμένες δράσεις. Σίγουρα όμως χρειάζεται αλλαγή νοοτροπίας και θέλω να πω κάτι εδώ : όταν βλέπω τις υπέροχες λήψεις της Καστοριάς από ψηλά με τα drones με ενοχλεί η εικόνα με τα αυτοκίνητα στην πλατεία Κουμπελίδικης. Προσβάλλουν τα μνημεία , προσβάλλουν την αισθητική μου και ας μην ξεχνάμε ότι η χρήση του χώρου είναι πλατεία και όχι χώρος στάθμευσης. Το αναφέρω ως τροφή για σκέψη!!!
Κλείνοντας θα ήθελα να επισημάνω ότι ο επισκέπτης θα έρθει να δει τις παλιές γειτονιές, τις εκκλησιές, τα αρχοντικά, τον παραδοσιακό τρόπο ψαρέματος, τις καστοριανές βάρκες και ο,τιδήποτε είναι αυθεντικό και γνήσιο που θα τον ταξιδέψει πίσω στο χρόνο. Άρα στόχος μας θα πρέπει να είναι η διατήρηση αυτής της αυθεντικότητας τόσο στην μορφή της πόλης όσο και σε δράσεις ( έχουν ενδιαφέρον για παράδειγμα οι αναπαραστάσεις του παραδοσιακού τρόπου ψαρέματος που γίνονται από συλλόγους) σε συνδυασμό πάντα με υψηλές παρεχόμενες υπηρεσίες για την καλύτερη εξυπηρέτηση των επισκεπτών, διότι ο κόσμος έχει απαιτήσεις και καλά κάνει.