Ο χειμώνας, πέρα από τα κρύα, τις κακοκαιρίες του, κρύβει για όλους μας το πιο διαλεκτό δώρο του χρόνου: τα Χριστούγεννα.
Για κάθε άνθρωπο, αυτή η λέξη, κλείνει μέσα της τις πιο όμορφες παιδικές του αναμνήσεις. Αυτές ξαναγυρίζουν στο μυαλό του κάθε χρόνο τέτοιες μέρες, φέρνοντας όλες τις θύμησες ανακατεμένες με τις μοσχοβολιές από την κουζίνα του ζεστού σπιτιού. Η μεγάλη αυτή γιορτή της Χριστιανοσύνης σκορπίζει την αγαλλίαση, διαπερνώντας τη μελαγχολία της εποχής.
Φωτίζει την όψη, φωτίζει και την ψυχή.
Χριστούγεννα
Η γιορτή της γέννησης του Χριστού στην ταπεινή φάτνη της Βηθλεέμ, είναι η δεύτερη μεγαλύτερη γιορτή μετά το Πάσχα. Η γιορτή των Χριστουγέννων για πρώτη φορά καθιερώθηκε από τον πάπα της Ρώμης Ιούλιο (336- 352) και στα χρόνια του Χρυσόστομου άρχισε να γιορτάζεται και στην Ορθόδοξη Εκκλησία. Αρχικά, εορταζόταν στις 6 Ιανουαρίου μαζί με τα Θεοφάνεια και ύστερα από πολλά χρόνια ορίστηκε η 25η Δεκεμβρίου, αφού έγιναν στο μεταξύ διάφορες έρευνες για να εξακριβωθεί πότε ακριβώς γεννήθηκε ο Χριστός.
Καστοριανά Έθιμα
Τα Χριστούγεννα εορταζόταν μέσα σε θερμή οικογενειακή ατμόσφαιρα. Οι Καστοριανοί των παλαιότερων δεκαετιών επέστρεφαν πάντα παραμονή Χριστουγέννων στην γενέθλια πόλη, από τις μεγάλες πολιτείες της ξενιτιάς. Όλοι ήθελαν τις άγιες αυτές ημέρες να βρεθούν κοντά στις οικογένειές τους. Σε κάθε σπιτικό οργανωνόταν η γουρουνοχαρά, το μήνυμα της καλοφαγίας που θ’ ακολουθούσε. Οι νοικοκυρές πλένανε, καθάριζαν, άσπριζαν και στόλιζαν το σπίτι, ζύμωναν τα χριστόψωμα, τα χριστοκούλουρα, έφτιαχναν τους σαλιάρους και λογής – λογής άλλα γλυκά. Εκτός από τα γλυκά που μοσχοβολούσαν στις γειτονιές, οι γυναίκες του κάθε σπιτιού με απαράμιλλη τέχνη ετοίμαζαν και τα φαγητά για το χριστουγεννιάτικο τραπέζι. Τα φαγητά αυτά, ήταν οι σαρμάδες, που τους έφτιαχναν με λάχανο αρμιά και χοιρινό κρέας. Επίσης, απαραίτητα ήταν τα λουκάνικα και ο καβουρμάς, όπως, και οι πίτες με λίγδα. Η Καστοριανή νοικοκυρά είχε έτοιμο το δίσκο με το κρασί και το τσίπουρο καθώς και τους μεζέδες για να υποδεχθεί όσους θα περνούσαν από το σπίτι για τα χρόνια πολλά.
“Αραδιαστείτε αμπρέ παιδιά όλοι με την αράδα…”, ακουγόταν κάθε χαράματα 23 του μήνα, όπως θα δούμε πιο αναλυτικά παρακάτω.
Στις 23 Δεκέμβρη στα γειτονικά χωριά της παραλίμνιας ζώνης άναβαν φωτιές στις πλατείες περιμένοντας τη γέννηση του Χριστού και περνώντας τα βράδια με μουσικές και χορούς από τις λαϊκές ορχήστρες.
Καστοριανά Κάλαντα
Τα κάλαντα στην Καστοριά τα λέγανε “κόλιεντα” και εορτάζονταν με ομαδική συμμετοχή των Καστοριανών. Δύο – τρεις ώρες πριν η αυγή χαράξει, διάφορες παρέες “μασιαλέδες” και τα μικρά φανάρια. (“Μασιαλέδες” ήταν μια σιδερένια σκάρα εφαρμοσμένη στην άκρη κάποιου σωλήνα. Πάνω στη σκάρα καίγονταν τα δαδιά και συμβόλιζε το Θείο φως). Όλα τα σπίτια είχαν αναμμένα φώτα και περίμεναν να έρθουν να τους τραγουδήσουν τα “κόλιεντα“, να κεραστούν, να πάρουν το φιλοδώρημά τους από κάστανα, μήλα, καρύδια, κυδώνια κ.α.
Σε κάθε σπίτι που πήγαιναν και ανάλογα την περίσταση, τραγουδούσαν και διαφορετικά κάλαντα.
Στο σπίτι της Καστοριανής νοικοκυράς, που την αποκαλούσαν αρχόντισσα, έλεγαν:
“Κυράμ – Κυράμ κι αρχόντισσα κι αρχοντοπαραδειγμένη…”
Στον αφέντη του σπιτιού τραγουδούσαν: “Αφέντης μας είναι καλός στον κόσμο ξακουσμένος κι ανάμεσα στον μαχαλά, στύλος μαλαματένιος…”
Όπου είχανε κόρη για παντρειά τραγουδούσαν: “Εδώ έχουν κόρη όμορφη πανέργου θυγατέρα την προξενούν γιο Βασιλιά, την προξενούν γιο Ρήγα…”
Στο σπίτι όπου είχαν ξενιτεμένο τραγουδούσαν: “Ξενιτεμένο μου πουλί και παραπονεμένο, η ξενιτιά σε χαίρεται και εγώ έχω τον καημό σου…”
Στο σπίτι του παπά και της παπαδιάς έλεγαν: “Αφέντη μου στα σπίτια σου χρυσή καντήλα φέγγει, φέγγει τους ξένους να δειπνούν, τους ξένους να πλαγιάζουν…”
Στο σπίτι του μορφωμένου, δικηγόρο, γιατρό έλεγαν: “Γραμματικός και λειτουργός και ψάλτης και αναγνώστης έχει τον ουρανό χαρτί, τη θάλασσα μελάνι και το μικρό το δάχτυλο κοντύλι για να γράφει…”
Στο τέλος κάθε τραγουδιού, οι παρέες φώναζαν: “Κυρά το δώρο”. Μα αν τύχαινε και δεν άνοιγε κανείς την πόρτα ξανάρχιζαν:
“Εσένα πρέπει αφέντη μου ντουρβάς και δεκανίκι,
να σε τραβούνε τα σκυλιά και πέντε δέκα λύκοι,
και σε κυρά μου η ομορφιά γλήγορα να σ’ αφήσει.
Την κόρη σου την όμορφη βάλτηνε στο ζεμπίλι,
και κρέμασέ την υψηλά να μην την τρων οι ψύλλοι”.
Αυτά ήταν τα καστοριανά κόλιεντα, που μας ξυπνούν γλυκές αναμνήσεις.
Αν και τα χρόνια περνούν και οι γιορτές έχουνε χάσει αρκετή από τη μαγεία τους και ειδικά φέτος, όπου η κατάσταση είναι δύσκολη, παρόλα αυτά, οι άνθρωποι πάντα θα γιορτάζουν τα Χριστούγεννα, γιατί κατά βάθος γιορτάζουν τη νίκη της αγάπης και τη λάμψη της ευλογίας του Θείου Βρέφους…
Αντλήθηκαν πληροφορίες από το βιβλίο: “Με το απλόχερο της γιαγιάς” Νομαρχιακή Αυτοδιοίκηση Καστοριάς Έφη Γρηγοριάδου