Η διαδρομή του σκοτεινού ταξιδιώτη

Το παγκόσμιο ταξίδι του ιού HIV κατέγραψαν για πρώτη φορά οι ερευνητές. Τα συμπεράσματα αποκαλύπτουν τις ανθρώπινες μετακινήσεις αλλά και τους ισχυρούς του πλανήτη

Αν μη τι άλλο, ο σημερινός πρωταγωνιστής μας είναι πολυταξιδεμένος. Αφρικανικής καταγωγής, έκανε το πρώτο εκτός συνόρων ταξίδι του στην Αϊτή και μετά ταξίδεψε στη Βόρεια Αμερική – για την ακρίβεια, έκανε επέλαση σε ολόκληρη την περιοχή. Ως σήμερα είχαμε ακολουθήσει την πορεία τού άκρως επικίνδυνου για τη δημόσια υγεία… ταξιδευτή, που δεν είναι άλλος από τον ιό HIV του AIDS, ως ένα σημείο – συγκεκριμένα ως τη στιγμή που μπήκε μυστικά στις ΗΠΑ στις αρχές του 1970 – αλλά δεν είχαμε «χαρτογραφήσει» ενδελεχώς τη μετέπειτα πορεία του προς ολόκληρο τον κόσμο. Τώρα για πρώτη φορά μια μεγάλη διεθνής μελέτη από ειδικούς 40 ερευνητικών ινστιτούτων και με επικεφαλής Ελληνες ακολουθεί βήμα-βήμα το ταξίδι τού HIV ανά την υφήλιο, συμπεριλαμβανομένης της χώρας μας, ένα ταξίδι που τον έκανε (δυστυχώς) πασίγνωστο παγκοσμίως.

Οι ιοί όπως ο HIV του ΑΙDS δεν γνωρίζουν σύνορα, όπως σύνορα δεν γνωρίζουν και οι ανθρώπινες μετακινήσεις ανά τον κόσμο. Σύμφωνα με τους ειδικούς λοιπόν, οι κοινωνίες οφείλουν να βάλουν το δικό τους... σύνορο στον ιό μέσα από σωστά προγράμματα πρόληψης — Οι ιοί όπως ο HIV του ΑΙDS δεν γνωρίζουν σύνορα, όπως σύνορα δεν γνωρίζουν και οι ανθρώπινες μετακινήσεις ανά τον κόσμο. Σύμφωνα με τους ειδικούς λοιπόν, οι κοινωνίες οφείλουν να βάλουν το δικό τους… σύνορο στον ιό μέσα από σωστά προγράμματα πρόληψης.

Τα συμπεράσματα που εξάγονται είναι άκρως πολύτιμα για τις μελλοντικές πανδημίες που «χτίζονται» σιωπηλά επί έτη έως ότου προκαλέσουν πάταγο – δεν είναι τυχαίο ότι ο HIV «σιγόκαιγε» επί περίπου μια δεκαετία στις ΗΠΑ προτού περιγραφεί για πρώτη φορά στις αρχές του 1980 όταν πλέον είχε δημιουργήσει σοβαρό πρόβλημα στον πληθυσμό. Οπως φαίνεται λοιπόν, o HIV «έπραξε» το αναμενόμενο: ακολούθησε τις ανθρώπινες μετακινήσεις, όπως αυτές υπαγορεύθηκαν από τις γεωπολιτικές συνθήκες.

Μολύνουν οι δυνατοί

Συγχρόνως, τα στοιχεία που δημοσιεύθηκαν την περασμένη Τετάρτη στην επιθεώρηση «Journal of Molecular Epidemiology and Evolutionary Genetics of Infectious Diseases» αναδεικνύουν το επίσης αναμενόμενο, από το οποίο τελικώς δεν ξεφεύγει κανείς, ούτε καν οι μικροσκοπικοί ιοί. Οι κυρίαρχοι παίκτες στην παγκόσμια πολιτική σκηνή είναι εκείνοι που επηρεάζουν σε κάθε επίπεδο ολόκληρο τον κόσμο.

Οι δύο έλληνες επικεφαλής της μελέτης κ. Γκίκας Μαγιορκίνης (αριστερά) και κ. Δημήτριος Παρασκευής

Ετσι, ένας ιός που εξαπλώνεται στις ΗΠΑ είναι αυτός που πιθανότατα θα κατακλύσει και την υφήλιο σε σύγκριση με κάποιον άλλον που κάνει την εμφάνισή του σε μια μικρή χώρα (βλέπε Ελλάδα). Προς γνώση όλων και κυρίως των ιθυνόντων σε ό,τι αφορά τα συστήματα Υγείας, επισημαίνουν οι ερευνητές, επικεφαλής των οποίων ήταν οι κ.κ. Γκίκας Μαγιορκίνης, λέκτορας Επιδημιολογίας και Προληπτικής Ιατρικής στο Εργαστήριο Υγιεινής Επιδημιολογίας και Ιατρικής Στατιστικής της Ιατρικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών και λέκτορας-ερευνητής στο Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης καιΔημήτριος Παρασκευής, επίκουρος καθηγητής Επιδημιολογίας και Προληπτικής Ιατρικής στο Εργαστήριο Υγιεινής, Επιδημιολογίας και Ιατρικής Στατιστικής της Ιατρικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών. Στην ερευνητική ομάδα του Πανεπιστημίου Αθηνών συμμετείχαν επίσης ο δρ Κωνσταντίνος Αγγελής, ο δρ Ιωάννης Μαμάης και ο καθηγητής Αγγελος Χατζάκης.

Επί τα ίχνη με 9.000 δείγματα

Οπως αναφέρει στο «Βήμα» ο κ. Μαγιορκίνης η ερευνητική ομάδα ακολούθησε το παγκόσμιο ταξίδι του υπότυπου Β του ιού HIV, ο οποίος είναι και ο ένοχος για την επιδημία AIDS στον δυτικό κόσμο. «Μέχρι και σήμερα περίπου το 70%-90% των κρουσμάτων στις ανεπτυγμένες χώρες οφείλονται στον συγκεκριμένο υπότυπο του ιού». Ο έλληνας επιστήμονας εξηγεί ότι στόχος της συγκεκριμένης μελέτης ήταν να καταγραφεί για πρώτη φορά η ιστορία της επιδημίας του AIDS από το 1970, οπότε ο ιός χτύπησε τη Βόρεια Αμερική και μετά. «Δεν είχε ποτέ χαρτογραφηθεί το πώς έλαβε χώρα σε παγκόσμιο επίπεδο η εξάπλωση του ιού. Κάτι τέτοιο βοηθά να κατανοήσουμε πώς γεννιούνται οι πανδημίες από ιούς που δεν δίνουν αμέσως συμπτώματα αλλά “επωάζονται” στον πληθυσμό επί μακρόν μέχρι να συμβεί η έκρηξη». Μια τέτοια αντίστοιχη «σιωπηλή» αλλά συγχρόνως «κραυγαλέα» περίπτωση επιδημίας είναι σήμερα και αυτή της ηπατίτιδας C που… κάνει βόλτα στον πλανήτη.

Για να καταφέρουν να δημιουργήσουν τον ιικό χάρτη οι ειδικοί ανέλυσαν τα γονιδιώματα περίπου 9.000 δειγμάτων HIV που είχαν απομονωθεί σε διάφορες περιοχές της Γης.«Συνδυάζοντας τη γεωγραφική περιοχή όπου είχε γίνει η απομόνωση του κάθε ιού με μοντέλα μοριακής εξέλιξης και μαθηματικά μοντέλα γεωγραφικής εξάπλωσης μπορέσαμε να αναπαραγάγουμε το πιο πιθανό σενάριο διακρατικής εξάπλωσης της επιδημίας» λέει ο κ. Μαγιορκίνης.

House of Cards και στους ιούς!

Τι προέκυψε λοιπόν από αυτή την εξονυχιστική ανάλυση; Ούτε λίγο ούτε πολύ ότι οι ισχυροί της Γης είναι ισχυροί σε όλα – από την οικονομία ως την εξάπλωση ιών. «Αποδεικνύεται ότι αν ένας ιός εισέλθει σε μια χώρα όπως οι ΗΠΑ, οι κλυδωνισμοί που θα ακολουθήσουν για ολόκληρη την ανθρωπότητα είναι μεγάλοι, όπως συμβαίνει και με την οικονομία. Την ίδια στιγμή όμως είναι αξιοσημείωτο ότι η Ευρώπη φαίνεται να είναι κυρίως καταληκτικός προορισμός του ιού παρά πηγή μετάδοσης σε σύγκριση με τη Βόρεια Αμερική. Αυτό πιθανότατα αποδίδεται στο καλύτερο σύστημα υγείας της Ευρώπης, το οποίο επιτρέπει την ευκολότερη πρόσβαση του πληθυσμού τόσο σε επίπεδο πρόληψης όσο και διάγνωσης σε σύγκριση με το αμερικανικό σύστημα. Βέβαια, τα τελευταία χρόνια που στις ΗΠΑ εφαρμόζεται το πρόγραμμα ObamaCare, το οποίο προσφέρει πρόσβαση στο σύστημα Υγείας και στις λιγότερο προνομιούχες ομάδες του πληθυσμού, τα πράγματα ελπίζουμε ότι θα γίνουν καλύτερα και αυτό θα αποτυπωθεί και στα στοιχεία για τον HIV και όχι μόνο»σημειώνει ο ερευνητής του Πανεπιστημίου της Οξφόρδης και προσθέτει πως «φαίνεται καθαρά ότι όσο πιο ανοιχτό προς τους πολίτες είναι ένα σύστημα Υγείας τόσο καλύτερα ελέγχονται πολλές επιδημίες».

Ευεργετικό το «σιδηρούν παραπέτασμα»

Ενα άλλο εντυπωσιακό εύρημα περιγράφει από την πλευρά του ο έτερος επικεφαλής της νέας μελέτης κ. Παρασκευής: «Πρόκειται για τον σαφή διαχωρισμό μεταξύ της Ανατολικής και Δυτικής Ευρώπης στα πρώτα στάδια εξάπλωσης της επιδημίας, γεγονός που πιθανότατα συνδέεται με την πολιτική κατάσταση της Γηραιάς Ηπείρου εκείνη την περίοδο – στις αρχές η απομονωμένη Ανατολική Ευρώπη ήταν πιο προστατευμένη από την επιδημία. Μετά την πτώση του σοβιετικού καθεστώτος οι μετακινήσεις από την Ανατολική προς τη Δυτική Ευρώπη και αντίστροφα προκάλεσαν, όπως ήταν επόμενο, και τη διασπορά του ιού προς όλες τις ευρωπαϊκές κατευθύνσεις». Παρατηρώντας μάλιστα με μεγαλύτερη λεπτομέρεια εντός της Ευρώπης, οι ερευνητές είδαν ότι η Βρετανία, η Γαλλία και η Ελβετία τα τελευταία 50 έτη είχαν περισσότερες μεταδόσεις με μη ευρωπαϊκές χώρες παρά με ευρωπαϊκές.

Το μήνυμα αυτής της μελέτης, σύμφωνα και με τους δύο έλληνες επιστήμονες που μας μίλησαν, είναι ότι οι επιδημίες δεν γνωρίζουν σύνορα, όπως αποδεικνύεται περίτρανα κάθε φορά που μελετούμε ιούς. Με δεδομένο ότι και οι ανθρώπινες μετακινήσεις και συμπεριφορές δεν γνωρίζουν σύνορα, το «σύνορο» που οφείλουμε να βάλουμε ως κοινωνίες απέναντι στον ιό είναι αυτό της πρόληψης και ειδικά εν έτει 2016, οπότε και υπάρχουν όλα τα σύγχρονα προληπτικά μέσα ώστε να σωθούν πολλές ζωές. Διότι φρένο στον HIV και σε όλους τους ιογενείς εχθρούς του είδους του μπορεί να μπει μόνο με… σύστημα (κυριολεκτικώς και μεταφορικώς!).

ΕΛΛΑΔΑ

Ευτυχώς, δεν είμαστε top προορισμός

Πού βρίσκεται μέσα σε αυτόν τον «ιο-χάρτη» η Ελλάδα; Ο επίκουρος καθηγητής Επιδημιολογίας και Προληπτικής Ιατρικής του Πανεπιστημίου Αθηνών κ. Παρασκευής αναφέρει ότι, όπως αποδεικνύεται, η χώρα μας «εξάγει» την επιδημία σε χώρες όπως η Σερβία, η Ρουμανία και η Τσεχία ενώ αντίστοιχα «εισάγει» από Κύπρο, Πολωνία, Ουκρανία και Ρουμανία. «Πρέπει να υπογραμμιστεί ότι η πλειονότητα των κρουσμάτων δεν αφορά μετανάστες αλλά Ελληνες και η πιθανή προέλευση των μεταδόσεων από άλλες χώρες είναι μάλλον συνέπεια ανθρώπινων μετακινήσεων για επαγγελματικούς ή τουριστικούς σκοπούς».Σε γενικό πλαίσιο πάντως η χώρα μας δεν είναι ευτυχώς από τους «μεγάλους παίκτες» στην επιδημιολογία του AIDS. «Δεν παίζουμε κυρίαρχο ρόλο. Μπορεί να υπήρξε μια αύξηση του αριθμού μεταδόσεων του HIV το 2011-2012 η οποία αφορούσε χρήστες ενδοφλέβιων ναρκωτικών, ωστόσο οι αριθμοί εμφανίζουν έκτοτε μείωση» λέει ο κ. Παρασκευής. Συγκεκριμένα, τα στοιχεία του ελληνικού Κέντρου Ελέγχου και Πρόληψης Νοσημάτων (ΚΕΕΛΠΝΟ) δείχνουν ότι ενώ το 2010 τα περιστατικά λοίμωξης με τον ιό HIV στη χώρα μας ήταν 4,8 ανά 100.000 πληθυσμού, ο αριθμός αυτός εκτοξεύθηκε στο 9,6 ανά 100.000 το 2012 ενώ μέχρι το πρώτο δεκάμηνο του 2015 (οπότε και έχουμε στα χέρια μας τα τελευταία διαθέσιμα στοιχεία) ήταν της τάξεως του 6,2 ανά 100.000.

Η ιστοσελίδα χρησιμοποιεί cookies για την ευκολία της περιήγησης.