Τις μέρες αυτές γίνεται το έθιμο του γλεντιού, της ψυχαγωγίας και του “μασκαρέματος”, της αμφίεσης.

Ο Κορονοϊός έχει φέρει, δυστυχώς, πολλές αλλαγές στη ζωή μας, με αποτέλεσμα οι φετινές Αποκριές να μη θυμίζουν σε τίποτα το ξεφάντωμα, το γλέντι και τη χαρά των προηγούμενων χρόνων.

Όλο αυτό που περιγράψαμε παραπάνω για τις Απόκριες (κέφι, χορό, αμφίεση), στην Καστοριά συνέβαινε το Γενάρη με τις παμπάλαιες συνήθειες που έχουν ρίζα διπλή, διονυσιακή και ρωμαϊκή.

Εμείς θα αναφερθούμε στα ήθη και έθιμα του τόπου μας, που αναβιώνουν την τελευταία εβδομάδα της αποκριάς.

 Ένα έθιμο προχριστιανικό που επέζησε και διατηρείται μέχρι τις μέρες μας είναι οι “μπουμπούνες” της Καστοριάς. Μέσα από τις μεγάλες φωτιές που ανάβουν στις πλατείες της πόλης, ξαναζούν οι αρχαίες δοξασίες που συνδέονται με τη λατρεία της φωτιάς. Μέσα από τη χριστιανική πίστη η “μπουμπούνα” έρχεται μαζί με τη νηστεία να “καθαρίσει” συμβολικά τη ψυχή και το σώμα μας.

Οι προετοιμασίες μάλιστα για τη συγκέντρωση των υλικών της “μπουμπούνας” τα παλαιά τα χρόνια άρχιζαν ένα μήνα νωρίτερα. Με τη φωτιά οι πρωτόγονοι άνθρωποι νίκησαν το σκοτάδι, έλιωσαν τα μέταλλα και κατασκεύασαν εργαλεία, βελτίωσαν τη διατροφή τους και αντιμετώπισαν το κρύο. Ήταν επόμενο να θέλουν να τη διατηρήσουν άσβεστη και να λατρέψουν το θεό της φωτιάς. Η μπουμπούνα είναι ένα έθιμο πυρολατρικό προς τιμήν του Ηφαίστου, του Προμηθέα και των Εστιάδων.

Η νοικοκυρά ετοίμαζε για τη μέρα αυτή κότα με αρμιά και έφτιαχνε για την περίσταση σιμιγδαλένιο χαλβά για μετά το μεσημέρι, αλλά και το κλείσιμο της Αποκριάς.

Στα Καστοριανά σπίτια οι νοικοκυραίοι τηρούν το έθιμο του Χάσκαρη. Μετά το βραδινό φαγητό, και ενώ όλα τα μέλη της οικογένειας είναι συγκεντρωμένα, έρχεται η ώρα γι’ αυτό το περίεργο παιχνίδι, όπου ο καθένας προσπαθεί να πιάσει με το στόμα ανοικτό ένα αυγό που αιωρείται μπροστά τους, δεμένο σε μια κλωστή κρεμασμένη σε ξύλινο ραβδί. Το έθιμο είναι συμβολικό. Το αυγό είναι αυτό που φράζει το στόμα των πιστών για την επερχόμενη νηστεία της Σαρακοστής για να το ανοίξει πάλι με το τσούγκρισμα στο τραπέζι της Ανάστασης.

Κάθε φορά που τελείωνε ο Xάσκαρης, η μητέρα έλεγε “καίω τους εχθρούς, καίω τους ψύλλους”, κι έκαιγε με σπίρτο την κλωστή του.

 Ένας άλλος λόγος που έκαιγαν οι παλαιότεροι την κλωστή, είναι γιατί ο νοικοκύρης περίμενε καλή σοδειά τους επόμενους μήνες, αναφωνώντας “σιτάρι, σιτάρι”, τρεις φορές. Παλιά συνήθεια, ήταν να δέχεται η οικογένεια της κοπέλας από την οικογένεια του αρραβωνιαστικού μια ολόπαχη ζωντανή κότα, συνήθως κάτασπρη, που είχε περασμένη στο λαιμό μια κατακόκκινη κορδέλα με μια λίρα κρεμασμένη…

Το πρωί της Καθαράς Δευτέρας, οι νοικοκυρές ξεκινούσαν το “ζόλιασμα”. Με άμμο και σύρμα έτριβαν στους κήπους όλα τα σκεύη του μαγειρέματος, κατσαρόλες, σαχάνια, τηγάνια κλπ…για να είναι καθαρά εν όψει της Σαρακοστής και των ημερών του Πάσχα.

Στον εσπερινό προς τιμήν των Αγ. Θεοδώρων, στον ναό της γειτονιάς του βουνού “διαβάζονταν”τα κόλλυβα. Μετά τον εσπερινό τα κορίτσια συνήθιζαν να βάζουν κάτω από το μαξιλάρι τους μερικά σπυριά – κόκκους από το διαβασμένο σιτάρι για να δούνε ποιον θα παντρευτούν.

Όλο το διάστημα της Σαρακοστής ήταν καθιερωμένη η νηστεία για τους μεγάλους. Την ημέρα του Ευαγγελισμού το φαγητό ήταν πάντα ψάρι γριβάδι της λίμνης, μαγειρεμένο στον ταβά, τηγανητό ή γκαρούφα. Για γλυκό συνήθιζαν το χαλβά στην πόλη και το σαραγλί στην Περιφέρεια.

Να ευχηθούμε καλή Σαρακοστή σε όλους με υγεία και ευχόμαστε η Μεγάλη Σαρακοστή να σηματοδοτήσει την απαλλαγή από την πανδημία και επιστροφή στην κανονικότητα.

*Αντλήθηκαν πληροφορίες από το βιβλίο, “Με το απλόχερο της γιαγιάς”.

Ελένη Κωστοπούλου

 φωτογραφια φωνη Καστοριας