Όλες οι ιερές παραστάσεις των φορητών εικόνων και των τοιχογραφιών που κοσμούν τους ναούς τής Ορθόδοξης Εκκλησίας είναι θεόπνευστες και ως εκ τούτου πολύ σημαντικές κι ενδιαφέρουσες. Στις εν λόγω παραστάσεις πρωτεύουσα θέση κατέχουν οι εικονίσεις του Χριστού, που Τον παρουσιάζουν σε προτομή και όρθιον εντός του Αγίου Ποτηρίου, και που ορίζονται και είναι γνωστές, κατά περίπτωση, με μία απ’ τις επωνυμίες, α) “Ο Ζωηφόρος Άρτος”, β) “Ο Ζωοδότης” και γ) “Το Ακένωτον Ποτήριον”.
Η εικόνιση του Χριστού κατά τον εικονογραφικό τύπο και τη γενική ονομασία “ Ο Ζωηφόρος Άρτος” (= ο Άρτος που κατέχει και προσφέρει στους χριστιανούς που Τον μεταλαμβάνουν αξίως την αιώνια ζωή) είναι λειτουργική – ευχαριστιακή, έχει δηλαδή άμεση και ουσιαστική σχέση με τη Θεία Ευχαριστία και τη Θεία Μετάληψη και γι’ αυτό, ήδη από τον 14ο αιώνα, ιστορείται συνήθως όπισθεν της Αγίας Τραπέζης, επί της οποίας τελείται η αναίμακτος θυσία του Κυρίου μας. Συγκεκριμένως, ιστορείται σε τοιχογραφία της Κεντρικής κόγχης του Αγίου Βήματος, κάτω από την απεικόνιση της Παναγίας Πλατυτέρας – Υψηλοτέρας των Ουρανών και στο μέσον της εικαστικής σκηνής “Ο Μελισμός και οι Συλλειτουργούντες Ιεράρχες” που αγιογραφείται εκεί. Μία τέτοια πολύ αξιόλογη κι ενδιαφέρουσα παράσταση, που χρονολογείται στο έτος 1663, υπάρχει στο βυζαντινό ναό του Αγίου Νικολάου της Αρχόντισσας Θεολογίνας Καστοριάς (15ος αιών).
Η αναφερόμενη παράσταση του Χριστού – Ζωηφόρου Άρτου εικονίζεται ενίοτε κι έμπροσθεν της Αγίας Τραπέζης στο καταπέτασμα της Ωραίας Πύλης του τέμπλου. Τέτοιες παραστάσεις σε καταπέτασμα υπάρχουν σε αρκετούς ναούς της Καστοριάς και δικαίως προκαλούν με το υψηλό πνευματικό τους περιεχόμενο την προσοχή και το σεβασμό των πιστών.
Η εξεταζόμενη εικόνιση του Χριστού κατά τον τύπο “Ο Ζωηφόρος Άρτος” αγιογραφείται επίσης κι επί εικόνων της Παναγίας δεομένης. Στις εικόνες αυτές, που είναι γνωστές με την ονομασία “Το ακένωτον Ποτήριον” (= Το Ποτήριο που δεν αδειάζει ποτέ), παρουσιάζεται η Παναγία σε προτομή, με υψωμένα δεητικά τα άμωμα χέρια της κι έχοντας εμπρός στο στήθος της τον Χριστό εντός του Αγίου Ποτηρίου.
Ως προαναφέρθηκε, οι εξεταζόμενες παραστάσεις του Χριστού – Ζωηφόρου Άρτου είναι πολύ σημαντικές, καθόσον προβάλλουν, κοινοποιούν παραστατικώς και διδάσκουν λίαν επιτυχώς την ουράνια, μέγιστη και σωτήρια αλήθεια, ότι δηλαδή ο Άρτος και ο Οίνος του Αγίου Ποτηρίου, που έχει μετουσιωθεί πλήρως κατά τη Θεία Λειτουργία σε σώμα και αίμα του Χριστού μας, είναι ο ίδιος ο Χριστός και ότι ο Χριστιανός που μεταλαμβάνει αξίως των Αχράντων Μυστηρίων παίρνει μέσα του τον ίδιο το Χριστό και ζει πλέον μαζί μ’ Αυτόν, συμφώνως και με τους λόγους Του, “Ο τρώγων μου την σάρκα και πίνων μου το αίμα εν εμοί μένει κι εγώ εν αυτώ” (Ιωάν. Στ΄ 56) (= Αυτός που τρώει τη σάρκα μου και πίνει το αίμα μου, μένει μέσα μου κι εγώ βρίσκομαι μέσα σε αυτόν).
Γιώργος Τ. Αλεξίου.
Επισήμανση.
Ορισμένοι ειδικοί Θεολόγοι υποστηρίζουν την άποψη, ότι η απεικόνιση στο καταπέτασμα τής Ωραίας Πύλης του Χριστού – Ζωηφόρου Άρτου είναι επιτυχέστερη από την απεικόνιση εκεί του Χριστού – Μεγάλου Αρχιερέως, η οποία, εξάλλου, υπάρχει στο Δεσποτικό Θρόνο όλων των ναών μας.
