H μείωση εμπιστοσύνης δεν αφορά μόνο τα ΜΜΕ – Γενικευμένη κρίση εμπιστοσύνης στους θεσμούς

Τέσσερις είναι οι τάσεις που πρέπει να κρατήσουμε από την έκθεση του Ινστιτούτου Reuters του Πανεπιστημίου της Οξφόρδης για τις ψηφιακές ειδήσεις στις υπό μελέτη χώρες και ειδικά στην Ελλάδα:
1) Πτώση της εμπιστοσύνης των πολιτών σε ό,τι αφορά τους δημοσιογράφους και τα ΜΜΕ.
2) Μείωση του ενδιαφέροντος για τις ειδήσεις.
3) Πολιτική πόλωση, που οδηγεί σε αντίστοιχη πόλωση – προτίμηση συγκεκριμένων ΜΜΕ.
4) Χρήση των μέσων κοινωνικής δικτύωσης από τους νέους ως κύριες ενημερωτικές πύλες –ειδικά στις ηλικίες 18-24 ετών– και συγκεκριμένα του TikTok, του Instagram και του YouTube.
Τα ευρήματα έχουν ένα κοινό σημείο ή την ακόλουθη αφετηρία, που είναι η γενικευμένη κρίση εμπιστοσύνης στους θεσμούς, η οποία οδηγεί στη μείωση του ενδιαφέροντος για τις ειδήσεις (επενδύεις σε κάτι που δεν εμπιστεύεσαι;) και την πολιτική πόλωση, καθώς οι θεσμοί δεν θεωρούνται αντιπροσωπευτικοί και συμπεριληπτικοί, γεγονός που οδηγεί στην έκρηξη της χρήσης των μέσων κοινωνικής δικτύωσης, τα οποία αποτελούν αυτό που ονομάζω κοινότητες εμπιστοσύνης.
H μείωση εμπιστοσύνης δεν αφορά μόνο τα ΜΜΕ και είναι λάθος να το δούμε έτσι. Αυτό τόνιζα από το 2006, όταν είχαμε τις πρώτες σοβαρές ενδείξεις της μείωσης της εμπιστοσύνης προς τα ΜΜΕ, που έχει εξελιχθεί σε μια γενικευμένη κρίση των θεσμών και εντέλει της ίδιας της δημοκρατίας μας.
Αντανάκλαση αυτής της κατάστασης είναι:
α) η πολιτική πόλωση,
β) ο κατακερματισμός του δημόσιου βίου και
γ) η ενίσχυση του ακραίου, συνθηματολογικού λόγου.
Τα ευρήματα αυτά πρέπει να τα εξετάσουμε συγκριτικά, καθώς συνδέονται άμεσα με τη γενική αντίληψη ότι οι θεσμοί δεν είναι αντιπροσωπευτικοί, ενώ είναι απόρροια του καταγγελτικού λόγου που επικράτησε τα χρόνια προ του μνημονίου και κορυφώθηκε κατά τη διάρκειά του, με κύριο στόχο τους δημοσιογράφους και τα ΜΜΕ.
Η χώρα μας βρίσκεται κυριολεκτικά στην τελευταία θέση, καθώς έχει το χαμηλότερο ποσοστό αυτών που απαντούν πως εμπιστεύονται «τις περισσότερες ειδήσεις, τις περισσότερες φορές» (19%). Για την αντιστροφή της κατάστασης απαιτείται μια συλλογική άμεση απάντηση που θα συμπεριλαμβάνει: ενίσχυση των ανεξάρτητων θεσμών. Ενίσχυση των μηχανισμών διαβούλευσης. Ρύθμιση του δημοσιογραφικού επαγγέλματος – διαχωρισμός των επαγγελματιών δημοσιογράφων από τους δημοσιολογούντες. Αλλαγή μοντέλου δημοσιογραφίας. Έμφαση στις αρχές δημοσιογραφικής δεοντολογίας. Επένδυση στον ανθρώπινο παράγοντα. Το πλέον σημαντικό όμως είναι να σταματήσει ο απαξιωτικός καταγγελτικός λόγος εναντίον των ΜΜΕ και των δημοσιογράφων. Το επόμενο θύμα θα είναι η δημοκρατία μας κι αυτό θα πρέπει να γίνει κοινός τόπος.
* Ο κ. Νίκος Παναγιώτου είναι αν. καθηγητής Τμήματος Δημοσιογραφίας και ΜΜΕ στο ΑΠΘ.
kathimerini.gr