Η Σκλήρυνση κατά Πλάκας ( «ΣΚΠ» ή επίσης γνωστή ως «πολλαπλή σκλήρυνση») είναι μια από τις συχνότερες αιτίες μη τραυματικής νευρολογικής ανικανότητας μεταξύ ατόμων νεαρής και μέσης ηλικίας.

Είναι μια χρόνια, αυτοάνοση νόσος, η οποία ενεπλέκει το ανοσοποιητικό σύστημα του σώματος, προσβάλλοντας ένα σημαντικό δομικό συστατικό των νευρικών κυττάρων στον εγκέφαλο και το νωτιαίο μυελό.

Τα συμπτώματα, η σοβαρότητα και η πορεία της Σκλήρυνσης κατά Πλάκας ποικίλλουν ευρέως, ανάλογα με τη θέση και την έκταση της βλάβης εντός του νευρικού συστήματος. Η νόσος συνήθως εξελίσσεται (επιδεινώνεται) με την πάροδο των ετών οδηγώντας σε ποικίλο βαθμό αναπηρίας σε ορισμένους, αν όχι σε όλους τους ασθενείς.

H νόσος εμφανίζεται, όταν τα λεμφοκύτταρα, που μπορούν σε φυσιολογικές συνθήκες να διακρίνουν ανάμεσα στο τι είναι «δικό τους» και τι είναι «ξένο», αναγνωρίζουν εσφαλμένα το προστατευτικό έλυτρο μυελίνης γύρω από τους άξονες των νευρώνων στο ΚΝΣ ως ξένο και προχωρούν στην προσβολή του σαν να ήταν ένας ιός-εισβολέας .

Η φλεγμονή – η οποία αρχίζει και διαιωνίζεται, στο πλαίσιο της αυτοάνοσης απάντησης – αρχικά έχει ως αποτέλεσμα την απώλεια της μυελίνης (απομυελίνωση). Αυτό μπορεί να συμβεί σε πολλαπλές περιοχές και αφήνει πλάκες μόνιμης ιστικής ουλής, οι οποίες ονομάζονται σκλήρυνση. Οι κατεστραμμένες περιοχές είναι γνωστές ως φλεγμονώδεις πλάκες ή βλάβες και είναι χαρακτηριστικές της νόσου.

Η απομυελίνωση διακόπτει αποτελεσματικά τα μηνύματα που ταξιδεύουν κατά μήκος των προσβεβλημένων νευρικών ινών, επιβραδύνοντάς τα, περιπλέκοντάς τα και αποστέλλοντάς τα κατά λάθος σε διαφορετική νευρική ίνα, ή σταματώντας τελείως τη διέλευσή τους. Ο αντίκτυπος αυτού και ως εκ τούτου των νευρολογικών συμπτωμάτων που σχετίζονται με τη Σκλήρυνση κατά Πλάκας εξαρτάται από τη θέση και την έκταση της απομυελίνωσης.

Με την πάροδο του χρόνου, η μυελίνη μπορεί να καταστραφεί πλήρως, καθώς και τα ολιγοδενδροκύτταρα (τα κύτταρα, που παράγουν και διατηρούν τη μυελίνη στο ΚΝΣ) και οι ίδιοι οι άξονες. Ο κατεστραμμένος νευρωνικός ιστός στη συνέχεια αντικαθίσταται από τη διόγκωση των αστροκυττάρων – μια διαδικασία που είναι γνωστή ως γλοίωση.

Αν και η απομυελίνωση είναι μέχρι ενός σημείου αναστρέψιμη, η καταστροφή των αξόνων, η οποία τυπικά συντελείται σε μετέπειτα στάδιο της πορείας της νόσου, είναι μη αναστρέψιμη και ως εκ τούτου μείζων παράγοντας στη μόνιμη ανικανότητα, η οποία μπορεί να εμφανιστεί σε ορισμένες μορφές της Σκλήρυνσης κατά Πλάκας.

Tα συμπτώματα της σκλήρυνσης κατά πλάκας στα πόδια είναι:  

1. Αδυναμία

Η σκλήρυνση κατά πλάκας μπορεί να προκαλέσει μια σειρά από διαφορετικά συμπτώματα που μπορεί να διαφέρουν ανάλογα με τον ασθενή. Η αδυναμία στους μύες είναι το πιο συχνό σύμπτωμα της σκλήρυνσης κατά πλάκας. Αν και η αδυναμία αυτή μπορεί να συμβεί σε οποιονδήποτε μυ στο σώμα, η αδυναμία των κάτω άκρων μπορεί να δημιουργήσει τα πιο σοβαρά προβλήματα σε έναν ασθενή με τη συγκεκριμένη νόσο.

Η αδυναμία αυτή μπορεί να προκαλέσει θέματα όπως πτώση άκρου ποδός (foot drop) ή σύρσιμο του ποδιού. Αυτές οι συνθήκες παρεμποδίζουν σημαντικά την ικανότητα ενός ατόμου να παραμείνει κινητικό και να φέρνει εις πέρας όλες τις καθημερινές του δραστηριότητες. Οι βοηθητικές συσκευές, όπως μπαστούνι, περιπατητής ή αναπηρική καρέκλα μπορεί να παρέχουν ανακούφιση στους ασθενείς με σκλήρυνση κατά πλάκας που εμφανίζουν αυτό το σύμπτωμα στο πόδι.

2. Σπαστικότητα

Ενώ η μυϊκή σπαστικότητα μπορεί να εμφανιστεί σε οποιοδήποτε τύπο μυών του σώματος, οι μύες των ποδιών προσβάλλονται συνηθέστερα σε ασθενείς με σκλήρυνση κατά πλάκας. Αυτό το σύμπτωμα παρουσιάζεται σε περίπου το 62% των ασθενών με την προοδευτική μορφή της σκλήρυνσης κατά πλάκας.

Η σπαστικότητα προκαλεί δυσκαμψία ή ακούσιες μυϊκές συσπάσεις ή κινήσεις. Υπάρχουν δύο τύποι σοβαρής σπαστικότητας που σχετίζονται με τη σκλήρυνση κατά πλάκας. Η σπαστικότητα καμπτήρων μυών και η σπαστικότητα εντεινόντων μυών.

Η σπαστικότητα καμπτήρων μυών επηρεάζει κατά κύριο λόγο τους μηριαίους και τους καμπτήρες του ισχίου και μπορεί να είναι δύσκολο να λυγίσει κανείς τους γοφούς ή τα γόνατα κανονικά. Η σπαστικότητα εντεινόντων μυών επηρεάζει κυρίως τους τετρακέφαλους και τους προσαγωγούς και μπορεί να αναγκάσει τα πόδια να παραμένουν σφιγμένα μεταξύ τους ή να διασταυρώνονται οι αστράγαλοι. Διάφορες μορφές άσκησης και φαρμακευτικής αγωγής μπορούν να βοηθήσουν στην ανακούφιση των συμπτωμάτων στα πόδια σε ορισμένους ασθενείς με σκλήρυνση κατά πλάκας.

3. Χρόνιος πόνος

Ο συχνός, χρόνιος πόνος, είναι ένα συνηθισμένο σύμπτωμα που βιώνουν οι ασθενείς με σκλήρυνση κατά πλάκας. Σύμφωνα με μελέτες, το 55% των ασθενών με σκλήρυνση κατά πλάκας αναφέρουν ότι αντιμετωπίζουν σημαντικό πόνο σε κάποιο χρονικό σημείο, ενώ ο χρόνιος πόνος αναφέρθηκε από το 48% των ασθενών αυτών. Ενώ ο πόνος μπορεί να συμβεί σε οποιαδήποτε περιοχή του σώματος, στο πόδι είναι πιο συχνός.

Ο χρόνιος πόνος στα πόδια μπορεί να οδηγήσει σε επιπλέον προβλήματα, συμπεριλαμβανομένης της δυσκολίας να σταθεί κανείς ή να περπατήσει. Στις περισσότερες περιπτώσεις ο πόνος στο πόδι που σχετίζεται με την σκλήρυνση κατά πλάκας μπορεί να αντιμετωπιστεί με παυσίπονα ή εναλλακτικές θεραπείες, όπως η γιόγκα ή ο βελονισμός.

Τα συμπτώματα της σκλήρυνσης κατά πλάκας γενικά είναι:

Τα συμπτώματα της ασθένειας διαφέρουν ανάλογα με το μέρος του κεντρικού νευρικού συστήματος που επηρεάζεται. Τα συνηθέστερα είναι η μείωση της όρασης στο ένα μάτι, η διπλωπία, το μούδιασμα ή η αδυναμία σε ένα ή περισσότερα άκρα του σώματος και η αστάθεια κατά το βάδισμα.

Συγκεκριμένα:

• Μυϊκά: Μυϊκοί σπασμοί, δυσκολίες στην κίνηση και αστάθεια
• Μάτια: Διπλωπία, μείωση της όρασης, μη ελεγχόμενες κινήσεις ματιών
• Έντερο & ουροδόχος κύστη: Λοιμώξεις ουροποιητικού, συχνοουρία, δυσκοιλιότητα, διάρροια
• Μούδιασμα ή πόνος σε διάφορα μέρη του σώματος
• Ομιλία: κακή άρθρωση και πεσμένος τρόπος ομιλίας, δυσκολία στο μάσημα/κατάποση
• Εγκέφαλος: κατάθλιψη, ζάλη, απώλεια ακοής, μειωμένη όρεξη για σεξουαλική δραστηριότητα

Όλα τα παραπάνω συμπτώματα αξιολογούνται μόνον εάν η διάρκεια τους ξεπερνά τις 24 ώρες. Η διάγνωση βασίζεται στην κλινική εικόνα, ωστόσο η Μαγνητική Τομογραφία εγκεφάλου και νωτιαίου μυελού, η μελέτη του εγκεφαλονωτιαίου υγρού καθώς και τα προκλητά δυναμικά ενισχύουν και επιβεβαιώνουν την παρουσία της νόσου.

Η πρόγνωση της νόσου έχει αλλάξει σημαντικά προς το καλύτερο τα τελευταία 20 χρόνια με την ανακάλυψη των ανοσοτροποποιητικών φαρμάκων (ιντερφερόνες, οξική γλατιραμέρη, ναταλιζουμάμπη, φινγκολιμόδη κλπ). Επιπλέον, αναμένεται να κυκλοφορήσουν και στην χώρα μας άλλα τέσσερα ανοσοτροποποιητικά φάρμακα στο εγγύς μέλλον.

Υπάρχουν τέσσερις κύριες μορφές σκλήρυνσης κατά πλάκας:

1. Υποτροπιάζουσα ή διαλείπουσα μορφή

Αποτελεί την πιο συχνή μορφή της νόσου. Η εκδήλωσή της ακολουθείται από διάσπαρτα νευρολογικά συμπτώματα, με εποχές ακραίων υποτροπών (ώσεις) και άλλες μέρες σχεδόν πλήρους ύφεσης. Η υποτροπή διαρκεί από λίγες ώρες μέχρι εβδομάδες, χωρίς βελτίωση, μέχρι να επέλθει η ύφεση με την πλήρη ή εμφανή υποχώρηση των δύσκολων συμπτωμάτων. Κάποια τυπικά συμπτώματα, είναι μείωση της όρασης ή διπλωπία και πόνος στο μάτι και αίσθηση μουδιάσματος στα κάτω άκρα με παράλληλες διαταραχές στο ουροποιητικό σύστημα.

2. Προϊούσα υποτροπιάζουσα (μεμονωμένο κλινικό σύνδρομο)

Σε αυτή την μορφή ο ασθενής εμφανίζει τα τυπικά συμπτώματα της νόσου, τα οποία αρχικά φαίνεται ότι αφορούν μία μεμονωμένη νευρολογική πάθηση. Σε ένα πολύ μεγάλο ποσοστό η διάγνωση είναι θετική ως κλινικά βέβαια ΣκΠ, μετά από λίγο ή πολύ καιρό. Οι ασθενείς με προϊούσα υποτροπιάζουσα σκλήρυνση δεν ξεπερνούν το 5%. Έχουν ομαλή κοινωνική ζωή, με λίγα επεισόδια έξαρσης.

3. Δευτεροπαθώς προϊούσα μορφή

Αφορά τους ασθενείς με ήδη υπάρχουσα υποτροπιάζουσα ΣκΠ που με τα χρόνια επιδεινώνεται η νευρολογική τους εικόνα, χωρίς ελπίδες βελτίωσης. Δηλαδή μετά από κάθε έξαρση υπάρχει αδυναμία επαναφοράς στην προηγούμενη κατάσταση. Οι σύγχρονες θεραπείες σχηματίζουν μία ελπιδοφόρα εικόνα, καθυστερώντας την εξέλιξη της αναπηρίας.

4. Πρωτοπαθώς προϊούσα μορφή

Η μορφή αυτή αφορά περίπου το 15% των περιστατικών. Αρχικά αφορά μία συνεχόμενη και αργή επιδείνωση των συμπτωμάτων, χωρίς την εμφάνιση εξάρσεων. Τα συχνότερα συμπτώματα αφορούν αδυναμία και δυσκαμψία στα πόδια. Χαρακτηριστική είναι η κλιμακωτή και πολύ αργή χειροτέρευση των ασθενών, τόσο που να μπορούν να συγκρίνουν χρόνο με το χρόνο τις αλλαγές στην συμπτωματολογία και όχι καθημερινά ή μηνιαία.