Πλήθος κόσμου βρέθηκε από νωρίς στον Ιερό Ναό Αγίου Νικολάου Λάγκας, όπου πραγματοποιήθηκε Αρχιερατική Θεία Λειτουργία ιερουργούντος του Σεβασμιώτατου Μητροπολίτη Καστοριάς κ. Καλλίνικου, ενώ ακολούθησε μνημόσυνο στη μνήμη των νεκρών.
Μετά το πέρας της λειτουργίας οι παρευρισκόμενοι μετέβησαν στην πλατεία της βρύσης του χωριού όπου πραγματοποιήθηκε επιμνημόσυνη δέηση και στη συνέχεια τα αποκαλυπτήρια του Μνημείου από τον Μητροπολίτη Καστοριάς κ. Καλλίνικο και τον Δήμαρχο Άργους Ορεστικού, Παναγιώτη Κεπαπτσόγλου, όπως είχε γίνει και στο Μαρτυρικό Παλιό Κωσταράζι.
Μετά τα αποκαλυπτήρια του μνημείου, πραγματοποιήθηκε ομιλία από το μέλος της Επιτροπής Μαρτυρικών Χωριών του Δήμου Άργους Ορεστικού, Μαρία Παπαϊωάννου, η οποία εξιστόρησε τα γεγονότα που οδήγησαν στο ολοκαύτωμα του χωριού και τη δολοφονία αθώων κατοίκων του, ενώ έκανε μια σύντομη περιγραφή του μνημείου και των συμβολισμών του.
«Σήμερα τιμάμε την κληρονομιά. Τον βαρύ φόρο ζωής που πλήρωσαν οι αθώοι πρόγονοί μας… Η Μαρτυρική Μνήμη από σήμερα στέκεται αγέρωχη στα στοιχεία της φύσης στο κέντρο της Λάγκας. Αντανακλά την ιστορική σημασία και την παντοτινή σημαντικότητα του πολέμου στην ιστορία της Ελλάδας. Είναι ένα εμπνευσμένο σκηνικό στην κεντρική γραμμή του αναμνηστικού τοπίου του έθνους. Το μνημείο είναι λιτό χωρίς εντυπωσιασμούς. Βρίσκεται σε σημείο που προσεγγίζει εύκολα ο επισκέπτης. Γύρω από το μνημείο δεν υπάρχει κανένας περιορισμός ώστε οποιοσδήποτε επισκέπτης θελήσει να το πλησιάσει και να αποτίσει φόρο τιμής, να μπορεί να το κάνει ελεύθερα, οποιαδήποτε ώρα της μέρας ή της νύχτας. Εξάλλου λειτουργεί ως Φάρος Σοφίας και η Γνώση δεν πρέπει να περιορίζεται ούτε να φυλακίζεται… Κάτω από τη Μαρτυρική Μνήμη σήμερα θάβουμε τους νεκρούς μας. Θάβουμε το αλησμόνητο άσχημο παρελθόν. Θάβουμε την έχθρα μας… Ποτέ ξανά!», ανέφερε μεταξύ άλλων η κα Παπαϊωάννου.
Της ομιλίας ακολούθησε κατάθεση στεφάνων από τους επισήμους, μεταξύ των οποίων και η Γενική Πρόξενος της Γερμανίας στη Θεσσαλονίκη, Σίβυλλα Μπέντικ. Ξεχωριστή στιγμή αποτέλεσε η στιγμή που στο βήμα ανέβηκε ο επιβιώσαντας Νικόλαος Τούλης, για να καταθέσει τις μνήμες που έχει κρατήσει από την ανείπωτη αυτή τραγωδία.
Την εκδήλωση τίμησαν με την παρουσία τους η Αντιπεριφερειάρχης Καστοριάς, Δέσποινα Κοζατσάνη, η πρόεδρος του Περιφερειακού Συμβουλίου, Κάλι Κυριακίδου, ο πρόεδρος του Δημοτικού Συμβουλίου Άργους Ορεστικού, Αλέξανδρος Καράτζιος, οι αντιδήμαρχοι Χρήστος Εμμανουήλ και Φώτης Τατσίδης, ο Πρόεδρος της Κοινότητας Λάγκας, Δημήτρης Θεοχάρης, ο αντιδήμαρχος Καστοριάς Σωκράτης Πέλκας, εκπρόσωποι των Στρατιωτικών, Αστυνομικών και Πυροσβεστικών αρχών του τόπου, ο γενικός συντονιστής οργανώσεων Ν.Δ. Δυτικής Μακεδονίας, Στέργιος Αδάμ, εκπρόσωποι του Συλλόγου Απογόνων Μακεδονομάχων Νομού Καστοριάς, του Συνδέσμου Λαγκιωτών «Ο Άγιος Νικόλαος», του Αναγκαστικού Δασικού Συνεταιρισμού Λάγκας, επιβιώσαντες του Ολοκαυτώματος και υποψήφιοι δημοτικοί σύμβουλοι.
Λίγα λόγια για το μνημείο
Η «Μαρτυρική Μνήμη» είναι το μνημείο των Μαρτυρικών Χωριών του Δήμου Άργους Ορεστικού στη Λάγκα. Είναι ο τόπος μνήμης, κατάνυξης και σεβασμού για όλους που θανατώθηκαν και βασανίστηκαν από την εκτέλεση ανόσιων εντολών.
Το μνημείο είναι φτιαγμένο με απλότητα αλλά και λογισμό. Είναι λιτό και χωρίς εντυπωσιασμούς. Είναι η σύνθεση που ήδη δεσπόζει στο Κωσταράζι και σύντομα και στον Μαρτυρικό Τόπο του Γέρμα, του Μελανθίου και της Νίκης.
Θα πρέπει να σημειωθεί ότι τα μνημεία αυτά χρηματοδοτήθηκαν από την Ομοσπονδιακή Δημοκρατία της Γερμανίας μέσω του «Ελληνογερμανικού Ταμείου για το Μέλλον», μια χειρονομία με στόχο να φωτιστεί ένα ιστορικό βάρος, που από γερμανικής πλευράς και για μεγάλο χρονικό διάστημα δεν είχε υπάρξει επεξεργασία του, αλλά και για να ενισχυθούν έντιμα, ειλικρινά και μακροπρόθεσμα οι διμερείς σχέσεις.
Το κυρίως σώμα του μνημείου είναι δύο άνισες γκρι μαρμάρινες στήλες πάνω στις οποίες στηρίζεται ένας ισομεγέθης, μεταλλικός, οξειδωμένος Σταυρός. Το Μάρμαρο συμβολίζει τη δύναμη και την αντοχή στις δυσκολίες και τις ασχήμιες του κόσμου και κρατάει μέσα του όλη τη Σοφία του χρόνου που τη σκλήρυνε και την κατέστησε αμετακίνητη από τα στοιχεία της φύσης.
Ο Σταυρός είναι το πιο χαρακτηριστικό σημείο του πόνου. Είναι ο θάνατος στη μάχη για την προστασία των ανθρωπίνων ιδεωδών και ιδανικών. Είναι η μάχη για κάθε ιερό σκοπό. Είναι ο καθαγιασμός του τόπου και των ανθρώπων, γιατί μέσα από το μαρτύριο, τη φωτιά και την ταφή έρχεται η Ανάσταση.
Παράλληλα, συμβολίζει στις τέσσερις γωνίες του τα τέσσερα σημεία του ορίζοντα, στα οποία σκόρπισαν οι κάτοικοι για να σωθούν, να καταφέρουν να ζήσουν αλλά ποτέ δεν έσπασαν τη σύνδεση με το κέντρο της ζωής τους, επιστρέφοντας στον τόπο που αγαπούσαν. Από την άλλη πλευρά, ο Σταυρός είναι η μόνιμη επίκληση στη Θεία Βοήθεια, που χωρίς αυτήν η ζωή δεν μπορεί να υπάρξει. Είναι η ελπίδα που κρατά τον Έλληνα ζωντανό. Ο Σταυρός είναι το κυρίαρχο σύμβολο της Ζωής.
Η Σκουριά που σκεπάζει το μέταλλο δείχνει τη θλίψη και τη διάβρωση, την φθορά που υπέστη ο τόπος και οι άνθρωποι του από τη διάθεσή του κατακτητή να καταστρέψει. Έπεσε σαν Πληγή πάνω στη γη με όλη του τη μανία να εξαφανίσει κάθε τι ζωντανό αλλά και άψυχο. Να μην αφήσει πέτρα πάνω στην πέτρα. Το Κόκκινο χρώμα της σκουριάς είναι το αίμα των αθώων ανθρώπων που χύθηκε άδικα. Η παλιά σκουριά συμβολίζει την επιθυμία όλη η θλίψη και τα τραγικά γεγονότα να μείνουν στο παρελθόν και να μην πονάνε πια. Όμως η γνώση να βρίσκεται εκεί, να παραμένει και να επιμένει ώστε η Σοφία της να κυριεύσει κάθε νου και ψυχή για να μη συμβεί ποτέ ξανά παρόμοια καταστροφή. Πουθενά στον κόσμο.