Ο Ιανουάριος, ο πρώτος μήνας του χρόνου, σηματοδοτεί την αρχή αλλά και το τέλος. Βαφτισμένος στο όνομα του Θεού των αρχαίων Ρωμαίων, του Ιανού. Ο Ιανός ήταν Θεός με δύο πρόσωπα, τα οποία κοίταζαν σε αντίθετες κατευθύνσεις, μπροστά στο νέο χρόνο αλλά και πίσω στον προηγούμενο.
Στο αρχαίο Αττικό ημερολόγιο ο Ιανουάριος αντιστοιχούσε με το δεύτερο δεκαπενθήμερο του μήνα Ποσειδώνα και το πρώτο δεκαπενθήμερο του μήνα Γαμηλιώνα. Το διάστημα αυτό στην Αθήνα γιορτάζονταν τα: Αλώα, προς τιμή της Δήμητρας. Κατ’ Αγρούς Διονύσια, προς τιμή του Διονύσου, με φαλληφορίες, παίγνια και μασκαράτες.
Λήναια, προς τιμή του Διονύσου, όπου κυριαρχούσαν οι δραματικοί αγώνες. Κατά τη διάρκεια των γιορτών αυτών πρωτοπαρουσιάστηκαν οι κωμωδίες του Αριστοφάνη: Βάτραχοι, Λυσιστράτη, Σφήκες, Ιππείς και Αχαρνείς.
Ο Ιανουάριος, επίσης, σηματοδοτείται από τα Θεοφάνεια ή Επιφάνεια ή Φώτα, τη μεγάλη εορτή του Χριστιανισμού σε ανάμνηση της Βάπτισης του Ιησού Χριστού στον Ιορδάνη ποταμό από τον Άγιο Ιωάννη τον Πρόδρομο. Γιορτάζεται κάθε χρόνο στις 6 Ιανουαρίου και είναι η τρίτη και τελευταία εορτή του Δωδεκαημέρου, που ξεκινά με τα Χριστούγεννα. Τα θεοφάνεια συνδέονται με τις λαϊκές δοξασίες και τους καλικάντζαρους, τα δαιμόνια που φεύγουν από το σπίτι με τον αγιασμό του ιερέα.
Στην Καστοριά ο νέος χρόνος μπαίνει πάντα με αισιοδοξία. Μεταμφιεσμένοι και λαϊκές ορχήστρες βγαίνουν στους δρόμους χορεύοντας κατά παρέες. Οι ραγκουτσιάρηδες με την παρουσία τους τονίζουν τα θετικά του καινούργιου χρόνου, τις ελπίδες και τις προσδοκίες. Τα ραγκουτσάρια είναι παλαιότατη συνήθεια με ρίζες από τ’ αρχαία χειμερινά Διονύσια και τις ρωμαϊκές γιορτές “Σατουρνάλια”.
Ονομασία, προέλευση και Ιστορία
Η ονομασία Ραγκουτσάρια, προέρχεται από το λατινικό rogatores, δηλαδή ζητιάνοι, (επιπλέον rogatio στα Λατινικά σημαίνει ζητώ), αφού οι μεταμφιεσμένοι ζητούν από τους νοικοκύρηδες, τους οποίους τα σπίτια επισκέπτονται να τους δώσουν δώρα προκειμένου να διώξουν τα κακά πνεύματα.
Όπως είπαμε και παραπάνω τα Ραγκουτσάρια έχουν την καταγωγή τους από τα αρχαία Χειμερινά Διονύσια, και είναι γνωστά με αυτό το όνομα μόνο στη Μακεδονία και τη Θεσσαλία, στα οποία υπήρχε ο θίασος των μεταμφιεσμένων που γύριζε από σπίτι σε σπίτι, ζητώντας διάφορα διάφορα δώρα από τα σπιτικά που επισκέπτονται σε ανταπόδοση της συνεισφοράς τους στην απομάκρυνση του κακού πνεύματος.
Πάντως μέχρι το 1930 στα Ραγκουτσάρια κυριαρχούσε η μορφή του Βάκχου.
Μέσα στην καρδιά, λοιπόν, του Χειμώνα και στη διάρκεια των τελευταίων στιγμών του γιορταστικού δωδεκαημέρου, η πόλη της Καστοριάς παραδίνεται σε ένα μοναδικό τριήμερο γλέντι χαράς. Κύριο χαρακτηριστικό της λατρείας είναι οι μεταμφιέσεις, που μεταφέρθηκαν και στις γιορτές του καρναβαλιού.
Στις 6,7,8 Ιανουαρίου οι δρόμοι και τα σοκάκια της Καστοριάς σφίζουν από τα μπουλούκια των Ραγκουτσιάρηδων που σκορπίζουν τον ενθουσιασμό υπό τους ήχους παραδοσιακών μουσικών ακουσμάτων της Μακεδονίας.
Χαρακτηριστική είναι η τελευταία μέρα του καρναβαλιού, γνωστή ως Πατερίτσα, γίνεται η παρέλαση των ομάδων και των αρμάτων, όπου βραβεύονται οι καλύτερες συμμετοχές στις διάφορες κατηγορίες (εμφάνιση, θέαμα,σάτιρα, παράδοση) με την παράδοση αναμνηστικών. Την ημέρα του Αϊ- Γιαννού στα σπίτια που γιορτάζουν τους Γιάννηδες και τις Γιαννούλες προσφέρουν τα κεράσματα των ημερών στους επισκέπτες. Λουκάνικα, σαρμάδες, πίτες και μπακλαβάδες είναι μέσα στο μενού.