Ο άγιος Παύλος ο ιδρυτής της ομώνυμης Ιεράς Μονής του Αγίου Όρους, όπως επίσης και της Ιεράς Μονής Ξηροποτάμου] Εγνώρισε […] εκ θείας αποκαλύψεως την ημέραν του θανάτου του, και προσκαλεσάμενος άπαντας τους μαθητάς του και της του Ξηροποτάμου Μονής και της νέας, και ανοίξας το άγιόν του στόμα, τους εδίδαξε πολλά ψυχωφελή, λέγων και τούτο.
«Τεκνία, μετά δύο ημέρας εκπορεύεται η ψυχή μου εκ του δυστήνου [ταλαίπωρου] μου σώματος· ηξεύρετε δε πως επολιτεύθην εγώ εν τω Αγίω τόπω τούτω και πως πάσας τας εντολάς των Πατέρων μου εκ νεότητός μου εφύλαξα· ούτω παρακαλώ και υμάς, αγαπητοί μου, να τας φυλάξετε και του λόγου σας μέχρις αίματος· εγώ εις τον καιρόν της νεότητός μου, όταν ήτο η αίρεσις των εικονομάχων, τόσον ηγωνίσθην, ώστε ήμουν έτοιμος να χύσω το αίμα μου διά αγάπην του Χριστού, και πολλούς ραβδισμούς και πληγάς υπέμεινα, έως όπου ηφανίσθη η μιαρά αίρεσις των εικονομάχων με γραφικάς αποδείξεις και πατρικάς μαρτυρίας. Και αυτά σας τα λέγω, όχι υπερηφανευόμενος, αλλά διά να υποφέρετε κάθε πειρασμόν και θλίψιν μεγαλοψύχως, προσμένοντες τα στέφανα εκ Θεού».
Ακούσαντες δε οι αδελφοί, τους λόγους τούτους, εθρήνησαν πικρώς και μετά δακρύων είπον:
«Ω πάτερ, μη αφήσης ημάς ορφανούς και ερήμους των πνευματικών σου διδαχών ημείς από την αγάπην, όπου είχομεν προς την αγιωσύνην σου, ενομίζαμεν, πως δεν θέλεις απέλθει ποτέ της παρούσης ζωής και τώρα, ακούσαντες αυτόν τον πικρόν λόγον, εθλίβη μεγάλως η καρδία μας, επειδή σε είχαμεν παρηγορίαν εις τας θλίψεις μας και βοηθόν εις τους πειρασμούς μας, επειδή και πατέρα και μητέρα και αδελφόν εσένα εγνωρίζαμεν».
Ταύτα και τούτων περισσότερα ακούσας ο Όσιος εδάκρυσεν, επειδή ήτο ευκατάνυκτος και είχε την χάριν των δακρύων εις όλην του την ζωήν· μίαν δε φοράν, όταν τον ηρώτησεν εις αδελφός, λέγων· «τι να κάμω, Πάτερ μου, διά να αποκτήσω το δάκρυον της κατανύξεως;» του απεκρίθη· «Έχε πάντοτε τον νούν σου εις το φοβερόν κριτήριον του Χριστού και εις τας αμαρτίας σου, και δεν θέλουν λείψει από σε τα δάκρυα».
Και αφού εδάκρυσεν, ως είπομεν, είπε προς τους παρεστώτας:
«Μη κλαίετε, αδελφοί, αλλά συγχωρήσατέ μοι, επειδή έφθασεν ο καιρός, τον οποίον πάντοτε η μεν ψυχή μου επεθύμει, η δε σαρξ εφοβείτο· αναστάς δε ενεδύθη τον συνακτικόν του μανδύαν, και ποιήσας ικανήν προσευχήν, μετέλαβε των αχράντων Μυστηρίων, ευθύς δε τότε έλαμψε το πρόσωπον αυτού ως ο ήλιος, τόσον ώστε οι παρευρεθέντες εκεί έπεσαν χαμαί, μη δυνάμενοι να βλέπουν τόσην λάμψιν αστράψασαν εις το πρόσωπον του Οσίου.
Αφού λοιπόν μετέλαβεν εκάθησεν ηλλοιωμένος την καλήν αλλοίωσιν, και λέγων την συνήθη ευχήν την οποίαν πάντοτε έλεγεν, ήτοι το «Η ελπίς μου ο Πατήρ, καταφυγή μου ο Υιός, σκέπη μου το Πνεύμα το Άγιον, Τριάς Αγία δόξα σοι», ήρχισε πάλιν να τους λέγη νουθεσίας πολλάς· προ πάντων δε είπεν:
«Έχετε, τέκνα και αδελφοί, την αγάπην, την ευχήν, την ταπείνωσιν και την υπακοήν· διότι όποιος Μοναχός δεν έχη αυτάς τας αρετάς, δεν πρέπει να λέγεται Μοναχός, αλλά κοσμικός». […]
Τότε απλώσας τους πόδας και σχηματίσας με ευταξίαν τον εαυτόν του, και υψώσας χείρας και όμματα προς τον ουρανόν, αφήκεν εις χείρας Θεού την μακαρίαν του ψυχήν, τη κη’ (28η) του Ιουλίου μηνός.
Οι δε Μοναχοί της Ιεράς Μονής, ετοιμάσαντες το πλοίον, και κατεβάσαντες εις τον αιγιαλόν το ιερόν αυτού λείψανον με ύμνους και ωδάς πνευματικάς, το έβαλαν εις το πλοίον, διά να το υπάγουν εις τον Λογκόν να το ενταφιάσουν, καθώς τους παρήγγειλεν ο Άγιος· ήτο δε τότε εσπέρας, και πλέοντες την νύκτα διά τον Λογκόν, το πρωί (ω των θαυμασίων σου, Χριστέ Βασιλεύ!) ευρέθησαν εις την Κωνσταντινούπολιν.
Μαθών τούτο ο βασιλεύς, η Σύγκλητος, ο Πατριάρχης και ολόκληρος ο Κλήρος της Εκκλησίας ενδυθέντες την ιερατικήν στολήν και ανάψαντες φώτα μετά θυμιαμάτων, παρέλαβον το άγιον λείψανον του Οσίου με ύμνους και ψαλμωδίας και το εναπέθεσαν εις την μεγάλην Εκκλησίαν, ασπαζόμενοι αυτό μετά πολλής ευλαβείας ευχαριστούντες τον Κύριον ότι τους επλούτισε με τοιούτον θησαυρόν.
Οι δε μαθηταί του Αγίου, αφού ησπάσθησαν το άγιον λείψανον και επεκαλέσθησαν τας ευχάς του Οσίου, αγοράσαντες άρτους ζεστούς, εμβήκαν εις το πλοίον και πλέοντες συνεζήτουν περί του Αγίου· αλλ’ ως θαυμαστά τα έργα Σου, Κύριε! εντός ολίγου ευρέθησαν έμπροσθεν του λιμένος του Μοναστηρίου των, ελθόντες δε εις την ιεράν Μονήν, διηγήθησαν εις τους Πατέρας τα γενόμενα, δεικνύοντες και τους άρτους, οίτινες ήσαν ακόμη ζεστοί· οι δε ακούσαντες ταύτα εξέστησαν, θαυμάζοντες εις την μεγάλην παρρησίαν την οποίαν είχεν ο αοίδιμος Παύλος προς τον Θεόν· ω πρέπει πάσα δόξα, τιμή και προσκύνησις, νυν και αεί, και εις τους αιώνας των αιώνων. Αμήν.
Από τον «Μέγα Συναξαριστή της Ορθοδόξου Εκκλησίας», μήνας Ιούλιος, τόμος ζ’.