Ο αββάς Θεόδωρος διηγήθηκε:
– Στα Κελλία* κατοικούσε κάποιος αδελφός, που είχε αποκτήσει το χάρισμα της κατανύξεως. Τον ρωτήσαμε λοιπόν για τα δάκρυα – γιατί άλλοτε έρχονται μόνα τους και άλλοτε δεν μπορεί κανείς να τα προκαλέσει ούτε με έμπονη προσπάθεια;
Και ο γέροντας απάντησε:
«Τα δάκρυα είναι όπως η βροχή, και ο άνθρωπος είναι σαν το γεωργό. Όταν λοιπόν έρχονται (τα δάκρυα), αυτός που καλλιεργεί την καρδιά του πρέπει ν’ αγωνίζεται για να μη χαθεί τίποτε από τη βροχή, αλλά να μαζευτεί όλο το νερό στον κήπο του και να τον ποτίσει.
Σας λέω, παιδιά μου, ότι πολλές φορές μια μέρα βροχής είναι αρκετή για όλο το χρόνο και σώζει όλους τους καρπούς.
Γι’ αυτό πρέπει να προσέχουμε· και όταν καταλάβουμε ότι έρχεται, ας αγωνιστούμε να φυλάξουμε τους εαυτούς μας κι ας αφοσιωθούμε σε επίμονη ικεσία του Θεού. Γιατί δεν ξέρουμε αν θα βρούμε και άλλη μέρα τη βροχή εκείνη».
Τότε τον ξαναρωτήσαμε:
«Και πώς διατηρεί κανείς την κατάνυξη, όταν έρχεται;»
Και αποκρίθηκε ο γέροντας:
«Εκείνη την ημέρα ή για όσο διάστημα ενεργεί μέσα του το πένθος, πρέπει να προσέξει τα εξής: Να μην επισκεφθεί άνθρωπο· να φυλαχθεί ακόμη από τη γαστριμαργία και την υψηλοφροσύνη, ώστε να μη φανταστεί καθόλου ότι κλαίει και να μην κατακρίνει κανένα· ν’ αφοσιωθεί, τέλος, στην προσευχή και τη μελέτη.
Πάντως, όταν έρθει το πένθος, αυτό θα μας διδάξει ποια είναι εκείνα που το ωφελούν και το συντηρούν και ποια (είναι εκείνα που) το αντικόβουν.
Να, ξέρω λ.χ. έναν αδελφό, που καθόταν στο κελλί του και, καθώς έκανε το εργόχειρό του, του ερχόταν το πένθος. Μόλις λοιπόν άρχιζαν να τρέχουν τα δάκρυα, σηκωνόταν να προσευχηθεί· μα τότε αμέσως σταματούσαν.
Έπιανε πάλι το εργόχειρο, συμμάζευε το νου του, και παρευθύς ξανάρχονταν τα δάκρυα. Το ίδιο (γινόταν) και στη μελέτη: Όταν διάβαζε, έπεφτε σε κατάνυξη· αλλά μόλις σηκωνόταν να προσευχηθεί, δεν είχε (δάκρυα). Μόνο όταν ξανάσκυβε πάνω από το βιβλίο, άρχιζε πάλι να δακρύζει.
Τότε λοιπόν κατάλαβε ο αδελφός την αιτία αυτής της διαφοράς, και συλλογίστηκε, ότι καλά είπαν οι Πατέρες, πως το ίδιο το πένθος είναι δάσκαλος· αυτό δηλαδή διδάσκει τον άνθρωπο όσα τον συμφέρουν.
Έχω τη γνώμη, ότι για δύο αιτίες έχανε ο αδελφός το πένθος την ώρα της προσευχής. Η πρώτη είναι, ότι δεν είχε αποκτήσει ακόμα προσευχή καθαρή, χωρίς περισπασμούς. Ρεμβάζοντας και τρέχοντας με το νου του εδώ κι εκεί, δεν διατηρούσε την αρχική κατάνυξη, αυτή που γεννιόταν μέσα του στο εργόχειρο και στη μελέτη, επειδή, όταν έκανε τα τελευταία, είχε πιο συγκεντρωμένο το νου του.
Και η δεύτερη αιτία είναι τούτη: Για να μη νομίσει, ότι από το δικό του αγώνα και τη δική του προσευχή κατόρθωσε ν’ αποκτήσει το πένθος, αλλά να καταλάβει ότι του δόθηκε από το έλεος και τη χάρη του Θεού, έτσι ώστε και σε ευχαριστία του Ευεργέτη του να παρακινηθεί και ταπείνωση μεγαλύτερη ν’ αποκτήσει, και να δυναμώσει μ’ αυτά περισσότερο το πένθος μέσα του.
Και σε μας λοιπόν, αν κάποτε συμβεί κάτι τέτοιο, αν μας γεννηθούν δηλαδή κατάνυξη καρδιάς και θερμά δάκρυα, ας τα παραβλέψουμε όλα, ας τρέξουμε στην προσευχή και ας επιμείνουμε καρτερικά σ’ αυτήν, ώσπου να νιώσουμε την καρδιακή φωτιά ν’ ανάβει μέσα μας. Γιατί ίσως να μην ξαναβρούμε τέτοια ευκαιρία».
* Τα Κελλία ήταν, μαζί με τη Σκήτη και τη Νιτρία, σπουδαίο κέντρο αναχωρητισμού. Εξάρτημα ουσιαστικά της Νιτρίας, για τους περισσότερο προχωρημένους ασκητές, δεν βρίσκονταν πολύ μακριά της (περίπου 20 χλμ.). Η Σκήτη, που ήταν ανεξάρτητη, τοποθετείται γύρω στα 80 χλμ. νότια της Νιτρίας.
Από το βιβλίο, «Μικρός Ευεργετινός» της Ιεράς Μονής Παρακλήτου.